خةسلَةتى
هةموو كةسيَك لة ماوةى ذيانيدا لة بةرةى جةنطيَكداية بةرامبةر دوذمنيَكيدا, هةرضةندة ئةو كةسانةش زؤر بةهيَزو كاريطةر بن ئةوة لةوانةية تووشى شكست هيَنان بن لةو جةنطةياندا. طرنطترين
[ س – فاطر – 6 - ]. واتة : " شةيتان دوذمنتانة كةواية ئيَوةش بة دوذمنى خؤتان داينيَن, بيَطومان بانطى تاقم و دارودةستةى خؤى دةكات بؤ ئةوةى ببنة نيشتةجيَى دؤزةخ " .
يةكيَك لة ترسناكترين بارودؤخ كة شةيتان دايدةرِيَذيَت بؤ مرؤظ بريتية لة ئاذاوةنانةوةو تيرؤرو طيَرةشيَويَنى. ثةروةردطار لة ئايةتيَكدا ئاماذةى بؤ ئةم بارودؤخة كردووة كة
[ س – الاسراء - 53 -], واتة : " شةيتان دةيةويَت نيَوانيان تيَك بدات " ئةمةش بة تيَكدانى هةستى دؤستايةتي و ئةمن و ئاسايش و متمانة لة نيَوان خةلَكيدا, هةروةها هانيان دةدات بؤ ئةنجامدانى كارى توندوتيذى, ئةمانة هةمووى ئامانج و ثيلانى شةيتانن. بةلاَم ليَرةدا خالَيَكى زؤر طرنط هةية كة ثيَويستة ئاماذةى ثيَ بكريَت ئةويش ئةوةية كة هةرضةندة شةيتان وا دةردةكةويَت كة دروستكراويَكة لة زؤر لاوة دةتوانيَت كاربكات و كاريطةرى هةبيَت, بةلاَم لة رِاستيدا شةيتان لة ذيَر دةسةلاَتى ثةروةردطار دايةو ناتوانيَت هةموو كاريَك بكات. شةيتان ئةوة دةزانيَت كة ثةروةردطار تا رِؤذى قيامةت دةرفةتى ثيَداوة, ئةوسا كة ئةو رِؤذة داهات ئةوة دةبيَت باجى تاوانةكانى خؤى بدات. ئةو بةلَيَنانةى كة شةيتان بة درؤ بة خةلَكى دةيدات و هانيان دةدات بؤ ضوونة ثالَي و ئةو ثيلانانةى كة دايان دةرِيَذيَت بة كردارى, ئةمانة هةمووى بةشيَكن لة ثيلانى شةيتان بؤ طومرِاكردن و سةرليَشيَواندن. ثةروةردطار باس لة رِاستى ئةو شةيتانةمان بؤ دةكات :
[ س – الحشر – 16 - ] واتة : " (دوورِووةكان لةطةلَ جووةكان) وةك شةيتان وان كة هانى ئادةميزاد دةدات لة رِيَى خةيالَ و وةسوةسةوة ثيَى دةلَيَت : وةرة كافر بة ( بة جوانكردنى هةموو جؤرة تاوانيَك كة خوا ثيَى ناخؤشة ) جا كاتيَك كة كافر بوو ( ئةو كارانةى كرد كة شةيتان ثيَى خؤشة ) ثيَى دةلَيَت : بةرِاستى من بةريم لة تؤ, من لة خواى جيهان دةترسم !!! ".
سةرةراى ئةمانةش, شةيتان دةتوانيَت كاريطةرى بكاتة سةر هةنديَك خةلَكى دياريكراو ( بةتايبةتى ئةو كةسانةى كة باوةرِيان بة ثةروةردطار نية, يان ئةوانةى كة هيَشتا ئيمان بة تةواوةتى نةضوورةتة دلَةكانيانةوة و لة خوا ناترسن ). رِيَذةى ئةو كاريطةريةش لةسةر جؤرو شيَوازى بارودؤخةكةدا دةوةستيَت. هةموو كات شةيتان دةستى هةية لة ثشت ئةو رِووداو ناكؤكيانةى كة كؤمةلَطاى مرؤظايةتى بةرةو كارةسات و تيَكدان دةبات, سةرئةنجاميش دةبيَتة مايةى ئازارو ميحنةت بؤ خةلَكة بيَتاوانةكان. بيَطومان يةكيَك لة سةرضاوة ياخود فاكتةرة طرنطةكانى ئازارو رِةشبينى كة بةهؤى كاريطةرى شةيتانةوة دروست بووة لة كاتى ئيَستاماندا, بريتية لة تيرؤريزم.
هةروةها لة فةرمودةكانى ثيَغةمبةردا ئاماذة بةوة كراوة كة لة ساتة وةختى كؤتايى دنيادا, هيَزو تواناى شةيتانةكان ئاشكرا دةكريَت. يةكيَك لة طرنطترين سيفةتةكانى ئةو شةيتانة ئةوةية كة ئاشتى و ئاسايشى جيهان دةشيَويَنيَت و فةرمان بة خةلَكيش دةكات بؤ ئةنجامدانى ئةم كارة. ئةوكاتةش زوربةى خةلَك بةبيَ طويَثيَدانيةوة دةضنة ثالَ ئةو هيَزةو خؤيانى ثيَوة دةبةستنةوة كة ناسراوة بة دةجال ( كة دذى ئايينى مةسيحيشة) . هؤكارى ئةمةش دةطةرِيَتةوة بؤئةوةى كة زؤربةى خةلَك زانيارى تةواويان نية لةسةر ئةو شةيتانة ( دةجال ), يانيش هةرطيز طويَبيستى نةبوونة لة ذيانياندا. بةلاَم لة فةرمودةكانى ثيَغةمبةردا بابةتى دةجال زؤر بة رِوونى شيكراوةتةوة كة بةلَطةو نيشانةية لةسةر نزيك بوونةوةى رِؤذى قيامةت, وةهةروةها ئاماذة بةوةش دةكةن كة كؤمةلَيَك زانيارى طرنط لةسةر ئةو دةجالة بلاَوكراوةتةوة. ئامانجى ئةم ثةرتووكة بريتية لة باس كردن و وةسف كردنى خةسلَةتةكانى دةجالى درؤزن كة يةكيَكة لة كؤييلة سةرةكيةكانى شةيتان لةسةر رِووى زةويدا, هةروةك لة فةرموودةى ثيَغةمبةردا ئاماذةى بؤ كراوة. هةروةها ئامانجيَكى ترى ئةم ثةرتووكة بريتية لة بةخشينى دةرفةت بة خويَنةران بؤ ئةوةى هؤشيارى زؤريان هةبيَت لةسةر هيَزو تواناكانى شةيتان, ئةوةى كة ثيَغةمبةرى خوا (صلى الله عليه وسلم) ئيَمةى ليَ ئاطاداركردؤتةوة.
لة رِوانطةى ئةو فةرمودانةدا, هةموو كةسيَك دةبيَت بير لةو شةيتانة بكاتةوة وةكو كةسيَكى ئاسايى, وةكو كةسيَك كة دةتوانيَت لةرِووى بيرو هةستةوة هةنطاو بهاويَذيَت بؤ توندوتيذى و در ِندةيى و هةبوونى خةسلَةتى شةيتانى كة ئازارو ناخؤشى بةسةر ئادةميزادا ديَنيَت, لة دوا بةشى ئةم ثةرتووكةدا باس لةو بوارانةدا دةكات, هةروةها ئةوةش رِوون دةكاتةوة كة دةجال بزوتنةوةيةكى مةزهةبى طومرِاكةرة كة كاريطةرى زؤرى دةبيَت لة جيهاندا. ئةو بزوتنةوةية, سةرةراى ئةوةى كة جادووة ( فيَلَة ) ثرِوثوضةكانيان بة ئاشكرا دةردةكةويَت وة تةنها تيرةو نةتةوةى تايبةتى خؤيان لةطةلَياندان,كةضى هةموو كؤمةلَطايةك دةخاتة ذيَر رِكيَفى دةسةلاَتى خؤيةوة بةهؤى ئةو جادوو فيَلاَنةوة سةرنجى لايةنطرانى بؤ لاى خؤى رِادةكيَشيَت.
هةروةها بابةتيَكى ترى طرنطتر كةلةم ثةرتووكةدا بايةخى ثيَدراوة ئةوةية كة رِيَبازى ئةو بزوتنةوةية خةلَكى تووشى ترس و نيطةرانى دةكات, ئةمةش دةبيَتة هؤى زيادبوونى ئاذاوةو طيَرةشيَويَنى و تيَكدانى بارى ئةمن و ئاسايش تاوةكو دةسةلاَتى بةسةر هةموو جيهاندا بسةثيَنيَت و بةهيَز بيَت. يةكيَك لةو رِيَطايانةى كةبة زؤرى بةكادةهيَندريَت لةلايةن ئةو بزوتنةوةية ئةوةية كةلة ثيَناو بةديهيَنانى مةبةست و ئامانجةكةيدا, كارى توندوتيذى و تيرؤريستى ئةنجام دةدات وة خةلَكى بيَتاوانيش دةكاتة ئامانجةكانى. بة مانايةكى تر, تيرؤر بة ديارترين رِةطةزو رِيَبازى دةجالييةكان دادةندريَت. ئةو رِيَطايةش كة لةلايةن لايةنطرو شويَنكةوتوانى ئةو بزوتنةوةية بةكاردةهيَندريَت بريتية لة توورِةيى و دةمارطيرى, هةروةك ئةوة واية كةلة بؤنةيةكى ثيرؤز دابن.
شةرِو ئاذاوةو, ململانيَى و بةربةركانى, كارى تيرؤريستى درِندةيى و, سةربرِين و جينؤسايدكردن, ئةمانة تاكو ئةمرِؤش لة ضةندةها شويَنى ئةم جيهانة ئةنجام دةدريَت, هةمووى كارى دةجالة, رِيَبازو رِيَساى هيَزى شةيتانيش بةردةوام دةبيَت تاكو كؤتايى ئةم دنياية. ئامانجى سةرةكى ئةو بزوتنةوةيةش بريتية لة هةلَطةرِاندنةوةى خةلَك و دوورخستنةوةيان لة بيروباوةرِى ئايينى و بةها بةرزو ثيرؤزةكان و رِؤحانيةت (طيانى ليَبوردن ) و خؤشةويستى و هةموو بةها مرؤظايةتيةكانى تردا, كة دةيةويَت و هةولَ دةدات ئةمانة هةمووى بطؤرِيَت بؤ مرؤظيَكى شةرِاوى و بيَبةزةيى كة ضيَذ لة كارى توندوتيذى و درِندةيى وةردةطريَت, بةم جؤرةش هةموو جيهان دةخاتة ناو بةرةى جةنطةوة. بةلاَم دةبيَت ئةوة لة ياد نةكريَت كة ئةو ثيلانة سةرناطريَت و سةرناكةويَت, ئةو بزوتنةوة دةجاليية ضارةنووسى هةر لةناوضوون و نةمانة. هةرضةند رِيَذةى ئةو توندوتيذى و شةرِو ئاذاوة زؤر بيت, ئةوة ضارةنووسى ئةو بزوتنةوة مةزهةبية هةر تيَكشكانو لةناوضوونو كؤتايى ثيَهيَنانى يةكجارةكية بة ثيَى ياساو دةستورى ثةروةردطار, ثةروةردطار بة هيَزو تواناى خؤي تيَكيان دةشكيَنيَت و لةناويان دةبات, ئةمةش لة رِيَطاى هةلَطيرساندنى شةرِ لةطةلَ ئةو كةسانةى كة رِوو لةوان دةكةن و بةرِاست طؤيى و دلَسؤزيةوة خةبات دةكةن بؤ طيَرِانةوةى باها جوانةكان لة سةرتاسةرى دنيادا. ئةمةش ئةو بةلَيَنةية كة خوا بة باوةرِدارانى داوة. لةم ئايةتةى خوارةوةدا, ثةروةردطار دةفةرمويَت لة كؤتاييدا حةق و رِاستى سةردةكةويَت و ناثاكي و طومرِاييش تيَك دةشكيَندريَت :
[ س – الاسراء - 81 - ]. واتة : " بلَىَ : تازة ئيتر حةق و رِاستى هاتووة و ناحةق و ناثاكيش تةفرو توونا بووة, بةرِاستى ناحةق هةر تياضووةو بةزيووة ".
|
تيرؤر, نةريتي شةيتان (tiror, Narity Shaytan)
25 Mayıs 2016 Çarşamba
خةسلَةتى
دةجال
دةجال
دةجال ووشةيةكى عةرةبية بة ضةندةها مانا ديَت, وةك درؤزن و فيَلباز و جادووكةر , ئةو كةسةية درؤ دةكات و لايةنطران و شويَنكةوتوانى لةهةموو شويَنيَكى ئةم جيهانةدا بلاَوبونةتةوة و رِاستيى و ئايين دةطؤرِن بؤ بيَباوةرِى. لة زؤربةى فةرمودةكانى ثيَغةمبةر (صلى الله عليه وسلم) كة باس لة كؤتايى هاتنى دنيادا دةكات, ضةختى لةسةر كراوةتةوة وةكو يةكيَك لة نيشانةو بةلَطة هةرة طرنطةكانى هاتنى رِؤذى قيامةت. ئةو بارودؤخةى ئيَستاى جيهانيش ثيشانى دةدات وةكو ئةو بارودؤخ و سةردةمةية كة لةلايةن ثيَغةمبةرةوة وةسفى بؤ كراوة. لة فةرمودةكانى ثيَغةمبةردا ئاماذة بةوة كراوة كة سةردةميَك داديَت شةرِو ئاذاوة و( فيتنة ) طيَرةشيَويَنى و توندوتيذى لة دوور و نزيكةوة تةشةنة دةكات و بلاَودةبيَتةوة, ئةو كاتةش ئاشتى و سةقامطيرى لة دنيادا ناميَنيَت, ئةوسا خةلَكى دووضارى جةنطى شةيتان دةبنةوة وةك برسيَتى و هةذارى و قاتى قرِى, ئةو كاتةش ضةوساندنةوةى خةلكى بلاَودةبيَتةوة.( بؤ زانيارى زياتر, سةيرى ثةرتووكى هارِون يةحيا بكة لةبارةى - نيشانةكانى رِؤذى دوايى – 2001 ). دةجال ئةو كةسة تيَكدةرة خةراثةية كة دةبيَتة هؤكارى هةلَطيرسانى ئاذاوةو ثشيَوى, هانى خةلَك دةدات بؤ ئةنجامدانى كارى بةدرِةوشتى و شةرِو خةراثةكارى, سةركؤنةو رِيسواى هةر كؤمةلَطةيةك دةكات كة بيروباوةرِةكةى رِةت دةكةنةوةو رِادةثةرِن لة دذيدا, سةرةراى ئةمةش, دةجال سةرضاوةى سةرةكى و يةكةمى تيرؤريزم و تووندوتيذية. دةجال بيَ رِةوشتى بلاَو دةكاتةوة بةهؤى ثيشاندانى خةراثة وةكو ضاكة و ضاكةش وةكو خةراثة. يةكيَك لة فةرمودةكانى ثيَغةمبةر لةم بارةيةوة دةفةرمويَت :
فعن حذيفة بن اليمان رضي الله عنه أنه سمع رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول: "إن مع الدجال إذا خرج ماء ونارا، فأما الذي يرى الناس أنه نار فماء بارد، وأما الذي يرى الناس أنه ماء فنار تحرق، فمن أدرك ذلك منكم فليقع في الذي يرى أنه نار، فإنه ماء عذب بارد" رواه البخاري. واتة : "كاتيَك كة دةجال دةردةكةويَت, ئةوة هةميشة ئاوو ئاطرى ثيَية. جا ئةوةى خةلَكى بة ئاطرى دادةنيَن, ئةوة دةبيَتة ئاو, وئةو ئاوةى كة خةلَكى بة ئاوى سازطارى دادةنيَن, كةضى دةبيَتة ئاطر بؤيان و دةيان سووتيَنيَت, كةواية, ئةطةر هةر يةكيَكتان تووشى ئةو رِؤذة هات و بةو سةردةمةدا تيَثةرِى, ئةوة دةكةويَتة ناو شتيَكةوة وةكو ئاطر واية بؤى,كةضى ئةو وادةزانيَت كة ئةمة ئاويَكى سازطارة بؤى " 2
لة فةرمودةكانى ثيَغةمبةردا (صلى الله عليه وسلم) ئاماذة كراوة كة بةدلَنيايةوة تةوذم و بيروباوةرِى دةجال ثيَش هاتنى رِؤذى قيامةت دةردةكةويَت و سةرهةلَدةدات, وباس و وةسفى ئةو بارودؤخةشى كراوة كة دةبيَتة هؤى دةركةوتنى. ئةو كات و سةردةمةى كة ئةو دةجالةى تيَدا دةردةكةويَت ئةو سةردةمةية كة خةلَكى واز لةو خوورِةوشت و بةهايانة ديَنن كةلةلايةن ئايينى ئيسلامةوة فيَرى بوون, ئةو كاتةية كة خةلَكى بةئاشكرا بوونى ثةروةردطار رِةتدةكةنةوة, سةردةميَكة بةدرِةوشتى و ئاذاوةو شةرِو ململانيَ لة هةموو شويَنيَكدا بلاَودةبيَتةوة, هةروةها تيرؤريزم و كوشتن و برِين و تووندوتيذى دةبنة كاريَكى ئاسايى لة ذيانى رِؤذانةدا. هةرضةندة بة دريَذايى ميَذوودا سةردةمانيَك هةبووة كة ئاذاوةو شةرِو دةمارطيرى تيَدا رِويداوة , بةلاَم ئةو ئاذاوةو طيَرةشيَويَنينةى كة لةلايةن دةجالييةكانةوة بةرثادةكريَت و بلاَودةكريَتةوة, نةخشةو ثيلانيَكة كة هةرطيز ئاذاوةو ناسةقامطيرى وا ثيَشتر رِووى نةداوة لة ميَذوودا.
ثيَغةمبةر (صلى الله عليه وسلم) لة فةرمودةيةكدا ئةو رِاستيةى دووثات كردؤتةوة :
عمران بن حصين رضي الله عنه قال : سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول : " مَا بَيْنَ خَلْقِ آدَمَ إِلَى قِيَامِ السَّاعَةِ خَلْقٌ أَكْبَرُ مِنْ الدَّجَّالِ " رواه مسلم. واتة : " لة دروست بوونى ئادةمةوة تا هاتنى رِؤذى قيامةت, هيض دروست كراويَك ئةوةندة ( بة طيروطرفت و ناخؤشي و تةنطوضةلَةمةتر نية ) وةكو دةجالَ كةبةسةر خةلَكى ديَنيَت " 3
داروينيزم - ئايينى دةجـال -
لة زؤربةى فةرمودةكانى ثيَغةمبةردا (صلى الله عليه وسلم) ئاماذة بةو خةسلَةتانة كراوة كة وةسفكردنى دةجال زؤر رِوون و ئاشكرا دةبيَت كاتيَك وةكو بيروباوةرِيَك سةير دةكريَت. هةموو ثةيرِةو ثرؤطرامى ئةو دةجالة فريودةرةش ئةوةية كة هانى خةلَكى دةدات بؤ رِةتكردنةوةى بوونى خوا, هةروةها رِوو وةرطيَران و دووركةوتنةوة لة بةهاو خوورِةوشتى ئايينى و هاندانى خةلَك بؤ كارى تووندوتيذى و ئاذاوة نانةوة لة نيَوان خؤياندا, ئةمانة هةمووى بةرنامةى كارى دةجالن.
رِيَبازى ماددى طةرى و تيؤر و بزووتنةوة جؤربةجؤرةكانى تر كة ئةمرِؤ بوونيان هةيةو لة ئارادان, بة بةشيَكى سةرةكى و طرنط دادةندريَن لة بةشداربوون لةو طةندةلَيةى كة ئةمرِؤ جيهانى طرتؤتةوة و باوة. هةموو ئةو بزووتنةوانةش, بة كاريطةريةوة, بةلَطةو ثاساوة زانستيةكانيان لةيةك سةرضاوة وةردةطرن و بةهةمان ريَساو بنةماش بلاَوى دةكةنةوة, وةك داروينيزم. هةر لةو كاتةى كة داروينيزم يةكةم هةنطاوى نا بؤ ثيَشةوةو ثيَشكةوت, ئةو هةنطاونانةى بؤتة بنةماو ياسايةكى بةلَطةدار بؤ لايةنطرانى رِيَبازى ماددى طةريى و خاوةن بيروباوةرِة دةجاليكان و بزووتنةوةكانى تر, ئةمةش لةبةر ئةوةية تاوةكو داروينيزم تيؤرةكةى بةرزو ثيرؤز رِابطريَت بةرامبةر ئةو كةسانةى كة ثشتطيرى لة بيرؤكةكةى دةكةن. زاناى بةناوبانطى ئيسلام ( بديع زةمان ) دةفةرمويَت ( نيَرسى ) دووثاتى كردؤتةوة كةلة كؤتايى دنيادا داروينيزم دةبيَتة ئاينى دذة مةسيةحيةت دةلَيَت :
" ئةو زولَم و زؤرداريةى كة فةلسةفةى ( بيروباوةرِى ) ماددى طةرى و سروشت ثةرستان بةرثاى دةكةن لة كاتى ئيَستادا,لة كؤتايى دنيادا بةرة بةرة بةهيَز دةبيَت و بلاَودةبيَتةوة لة رِيَطاى ئةو فةلَسةفة ماددى طةريةوة كة دةطاتة ئاستيَكى وا نكؤلَى لة بوونى خوادا دةكات " 4 .
بيردؤزى طةشةكردن ئةو بيردؤزةية كة دةلَيَت ذيان بةرهةمى رِيَكةوتة ( واتة بة رِيَكةوت ذيان دروست بووة ) ئةم ذيانة لة ناكاو توخمةكانى دياركةوتوون لة ئةنجامى فاكتةرة سروشتيةكانةوة كةلة سةرةتاى دنيادا رِوويان داوة- كة بةثيَضةوانةى خةملاندنةكان ويَنةى بؤ كيَشراوة- كةواتة, ذيان لة ئةنجامى ئةو رِيَكةوتةدا طةشةى كردووة بؤ ناو شتة زيندووة بيَخةوشةكان كة ئةمرِؤ ئيَمة لة دةوروبةرى خؤماندا دةيان بينين. ئةو بيرؤكةيةش بة تةواوةتى ناماقوولَة ضونكة لةلايةن هيض كةسيَكى ذير قبوولَ ناكريَت.
هةروةك بديع زةمان رِوونى كردؤتةوة بةو دةستةواذةيةى " ئةو زولَم و زؤرداريةى كة فةلسةفةى ماددى طةريى و سروشت ثةرستى دروستى كردووة " , ئةوة داروينيزم بريتية لة ثيلان و بةرنامةيةك كة بةشدارى دةكات لة هيَزيَكى سةربةخؤ لة سروشتدا, داروينيزم ليَرةدا رِةخة دةطريَت و دةلَيَت :
" ذيان دروست نةكراوة, بةلكو بة رِيَكةوت هةلَكةوتووة و هاتؤتة كايةوة " , هةروةها داروينيزم هةولَدةدات ئادةميزاد دووربخاتةوة لة باوةرِهيَنان بة ثةروةردطار. لة ثةرتووكى ( تيسير الوصول الاعجمي أصول ) كة فةرمودة كؤكراوةكانى ثيَغةمبةر (صلى الله عليه وسلم) لة خؤوةى طرتووة, هةمووئةو بيروبؤضون و ليَدوانانةى كةلةسةر فةرمودةكاندا هةية تيَيدا كؤكراوةتةوةو باس كراوة, لة نيَوانياندا ئةم بابةتةش بةم شيَوةى خوارةوة ليَكدراوةتةوة :
" لة طرنطترين و ديارترين سيفةتةكانى ململانيَى كؤتايى دنيادا ئةوةية كة دةجال طةشةدةكات و بلاَودةبيَتةوة و دذى ئايين رِادةوةستيَت. بيرِوبؤضون و بةهاكانى ئادةميزاد لةو كاتةدا لة ناكاو دةردةكةويَت و بلاَودةبيَتةوة, كة هةولَدةدريَت ئةو بيروبؤضونانة شويَنى ئايين بطريَتةوة. ئةو بيروباوةرِ و ئايينة نويَيةش لةسةر بنةماى نكؤلَيكردن ( لة ثةروةردطار ) دامةزراوة بؤ ئةوةى هةموو شيَوةكانى ئايينى ئاسمانى بةدرؤبخاتةوة كة بؤ ئادةميزاد رِةوانةكراوةو هاتووة... ئةو بيروباوةرِةش ئايينيَكة كة دذى ئايينى خواو ثةرستنى خواية كة بريتية لة ماددى طةري و مرؤيى " 5.
ئةو بيروبؤضونة مرؤييةى كةلة سةرةوةدا ئاماذةى بؤكراوة, بيَطومان لةسةردةمى ئةمرؤدا وةكو لايةنيَكى ئايين وةردةطيريَت و ثةيرِةودةكريَت. ئادةميزادى ئةمرِؤش ئايينةكةى بؤتة بيَ باوةرِى و بيَ دينيةكى ئاوا كة بوونى ثةروةردطار رِةتدةكاتةوة و نكؤلَى ليَدةكات, ئةو ئادةميزادةش بة شيَوةيةكى نهيَنى رِيَز لةو ئايينةى (ئايينى داروينيزم ) دةطريَت و دةيثةرستيَت. كاتيَك هةر يةكيَك بة ووردي سةيرى بلاَوكراوةكانى و بيروبؤضونةكانى ئادةميزاد دةكات, ئةوة بة ئاشكرا بؤى دةردةكةويَت كة ئةو بيروبؤضونة دنيايية بة تةواوةتى لةسةر بيردؤزى طةشةكردن دامةزراون ( بؤ زانيارى زياتر لةسةر ئةم بابةتة سةيرى ثةرتووكى – كؤمةلَطةى نيَودةولَةتى- بكة كة لةلايةن هارون يةحيا نوسراوة سالَى 2002, ئةستةنبؤلَ ) .
رِيَكةوتى كويَر, ئةو بيردؤزة سةرةكيةية كة لةلايةن داروينيزمةوة بةكارديَت تيَيدا ئاماذة بةوة دةكات كة ذيان بةبيَ هةبوونى هيض خةسلَةتيَكى ذيانى هاتؤتة كايةوة و بةهؤى ثرِؤسةى طةشةكردنةوة ثةرةى سةندووةو ثيَشكةوتووة. بةثيَى ئةو بيردؤزة خةيالَية هةموو بونةوةرة زيندووةكان بة رِيَكةوت لةيةك خانةوة دروست بووينة, بة مانايةكى تر, لةيةك باب و باثيرانى هاوبةش هاتوونةتة كايةوة و دروست بووينة, دواتر بةهؤى تيَثةربوونى كات طةشةيان سةند و طؤرِانكاريان بةسةردا هاتووة. ئةمةش بة تةواوةتى بة رِيَكةوت بووة. ئةو بيردؤزة هيض بنةمايةكى زانستى ياخود ذيرى تيَدا نية, تةنها شتيَكى خةيالاَوى و طومرِاكةرة,كةضى لةسةردةمى داروينيزمدا زؤر بة فراوانى قبوولَ كراوة كة ئةوكات حساب بؤ ئاستى زانستى سةرةتايى و بارودؤخى كؤمةلاَيةتى دةكرا. بةلاَم لة ئةنجامى ثيَشكةوتنى زانست و تةكنةلؤجيادا, دةركةوت ئةو بيردؤزة هةموو شتيَكى ثرِوثوض و بيَماناية. دواتر رِوونى دةكةينةوة كة سةرةرِاى بيَمانايى و ناماقوولَى ئةو بيردؤزة, كةضى تاكو ئةمرِؤش خةلَكانيَك هةن ناتوانن دةست لةو بيردؤزة هةلَبطرن و وازى ليَبيَنن.
هةر لةوكاتةوةى كة بؤ يةكةمين جار بيردؤزى داروينيزم ثيَشكةوت و ثةرةى سةند, بووبة بةلَطةيةكى تيؤرى طرنط بؤ ئايديؤلؤجياى ماددى طةري و دذة ئايينى و بزوتنةوةكانى تر, هةروةها بةرزو ثيرؤز رِاطيرا لةلايةن لايةنطرانى لة ئةنجامى نزيك بوونةوةى لة بارودؤخى مةزهةبيدا.
كاتيَك ثرسيار لةوكةسانة دةكريَت كة باوةرِيان بةو بيردؤزة ثرِوثووضة هةية دةربارةى دروست بوون و هاتنة كايةوةى ذيان لة سةرةتادا, ئةوة لة وةلاَمدا دةلَيَن : " شتة زيندووةكان بة هؤى رِيَكةوتةوة هاتوونةتة كايةوة ". لة رِاستيدا, هةرضةندة كة رِيَكةوت ناتواندريَت كؤنترِؤلَ بكريَت, كةضى هيَزيَكى بيَمانا و بيَ هؤكاريشة. ثةروةردطار هةموو شتيَكى بة ثلان و نةخشة دروست كردووة ثاشان رِيَكى خستوون بة شيَوازيَكى دياريكراو و ذيري. كاتيَك يةكيَك بة ووردى سةيرى دروستكراويَك دةكات, تيَدةطات كة ئةو دروستكراوة بةشيَكة لة نةخشةدانان كة بة هؤشيارى و زيرةكيةكى تةواوة دروست كراوة.
جطة لةمةش, ئةو دروستكراوة دوا كار نية كة ثيَويستى بة بيروباوةرِيَكى ثتةو هةبيَت بؤ ئةوةى برِواى ثيَبكريَت, بةلكو شتيَكى ئاشكراو رِوونة. بؤ نمونة, كاتيَك كةسيَك دةضيَتة ذوريَكةوة, ضاوى بة كؤمةلَيَك كةلوثةل دةكةويَت وةك كورسى و ميَزو كاتذميَرو تةلةزيؤن,ئةو كةسة دةزانيَت كة ئةمانة هةمووى لةلايةن يةكيَكةوة دروستكراون و لةو ذوورةدا داندراوون و بة جوانيش رِيَكى خستوون. بيَطومان ئةو كةسة هةرطيز باوةرِ ناكات كة ئةو كةل وثةلانة لة خؤيانةوة دروست بووبن يان هةر لة خؤيانةوة هاتبن بؤ ئةو ذوورة و بة خؤيان لةو شويَنةدا داندرابن كة ثيَيان خؤشة. ئةطةر هةر كةسيَك باوةرِ بةم جؤرة كارانة بكات ئةوة ديارة بيروباوةرِى ئةو كةسة دةبيَتة جيَطاى ثرسيار.
بةهةمان شيَوة, ئةو كةسةى وةكو داروينيزم برِواى بةو بيرؤكة ثرِوثووض و بيَمانايانة هةبيَت, ئةوة بة كاريطةريةوة بانطةشةى ئةوة دةكات كة سيَو و ثرِتةقالَ و طذوطياو تريَ و طندؤرة و شفتى و طةلاَز و هةلَووذة و خؤخ و قةيسى و طولَةباخ و طولَى ليلاك و رِووةك و وةنةوشة و دارودرةخ و طولَى قةنةفة و ثشيلة و مامز و ثلَينط و كةرويَشك و سمؤرة و كةرى كيَوى و زةرِافة و هةموو بوونةوةرةكانى ترى ئةم جيهانة, بطرة هةتا ئةندازيار و ثزيشك و ثرِؤفيسؤر و مامؤستا ئةكاديميةكان و هونةرمةند و سياسةتمةدارةكان و هةر كةسيَكى ترى ئةم جيهانة, ئةمانة هةمووى بة رِيَكةوت هةر لة خؤيةوة هاتؤتة كايةوة و دروست بوون. با ئةو بيرؤكةية بة شيَوةيةكى ديكة دايبرِيَذينةوة, ئةو جؤرة كةسانة باوةرِيان واية هةموو ئةو شتانةى كةلة دةوروبةريانداية و دةيان بينن, ئةوة دةرئةنجامى رِيَكةوتة.
ئةوةش ماناى واية كة " رِيَكةوت " خواى ئةو كةسةية. بةلاَم ئةطةر بة ووردى سةيرى بكةين دةبينين كة ئةوةى ناوى ناوة بة خوا, ئةوة جؤرة كةسيَكة كة هيض جؤرة هيَزو توانايةكى بةسةر شتةكاندا نية, بةم ثيَيةش خواية زؤر زاناو ذيرةكةى ئةنديَشةو خةيالَة. ئةو " خوايةى " ئةوةندة بيَئاطاية هةتا ئاطاى لة بوونى خؤشيدا نية,
هةروةها بيَئاطاشة لةو شتانةى كة دروستى كردوون .
لةبارةى دةجالةوة, ثيَغةمبةر (صلى الله عليه وسلم) لة فةرمودةيةكدا دةفةرمويَت : " دةجال كويَرة ... " 6. هةنديَك لة زانايانى ئيسلام ئةم فةرمودةية بةو شيَوة ليَكدةدةنةوة كة " ضاوى دلَى دةجال كويَرة" 7, ئةو ليَكدانةوةية يارمةتيمان دةدات بؤ ئةوةى بةتةواوةتى لةو رِاستيانة بطةين كةلةسةرةوةدا ئاماذةيان بؤكراوة. بةهةمان شيَوةش, ضاوى دلَى ئةو كةسةش كويَرة كة خوايةك دروست دةكات و دةيثةرستيَت بة رِيَكةوتى كويَر, هةروةك ضاوةكانى هؤكارى ئةمةن. ئةو جؤرة كةسانة زوو رِةخنة دةطرن و ئةو بيروبؤضونانة رِةتدةكةنةوة كة دةلَيَت : " ثةروةردطار بة ليَزانى ليَهاتووى خؤيةوة هةموو طةردوونى دروست كردووة و رِيَكى خستووة و نةخشةى بؤ كيَشاوة ", بةلاَم كاتيَك كة دةطوتريَت " هةموو شتيَك دةرئةنجامى رِيَكةوتى كويَرة ", ئةوة ئةو جؤرة كةسانة ثيَيان واية كة ئةو بيروبؤضوونة زؤر ذيرو ماقوولَة. لة جياتى دروستكةرو ( خوايةكى ) زاناو ذيرو هؤشيار, ئةو بيروبؤضونة ناماقوولَةيان ثيَ باشترة كة رِيَكةوتى كويَرة, سةرةراى ئةوةى كةلة هةموو توانايةكى دروستكردن و داهيَنان و ذيريدا بيَبةشة, كةضى ئةو بيروبؤضونة بة دروستكةرى هةموو شتيَك دادةنيَن و بةبيَ ئةوةى هيض كاريَكى ئاذاوةنانةوة و طيَرةشيَوينى تيَدا هةبيَت. بؤية, داروينيزم بة بيروباوةرِيَكى ثرِوثوض و ناماقوولَ دادةندريَت لة ميَذووى جيهاندا. ئةوةى جيَطاى سةرسورِمانيشة, ذمارةيةكى زؤر لة خةلَكانى رِؤشنبيرو تيَطةيشتوو داروينيزميان بة ئايينى خؤيان داناوة, كةضى بةئاشكراش ديارة كة ئةو ئايينة بيَمانا و درؤية. ثرِؤفيسؤرةكان و مامؤستايان و سياسةتمةداران و ثاريَزةران و بطرة ثزيشكةكانيش رِيَطا بة خؤيان دةدةن كة باوةرِ بةو شتة ثرِوثووضانة بكةن. ئةمةش دةيسةلميَنيَت و ثيشانى دةدات كة تا ضةند بيرباوةرِى دةجال قوولَ بؤتةوة بؤناو ذيانى خةلَكيدا وةكو ئايينيَكى سةرنج رِاكيَش و درؤيينة.
كةواتة, ئةو بيروبؤضون و ئايينة هةنديَك خةلَك هاندةدات بؤ باوةرِهيَنان بة بانطةشة ناماقوولَ و بيَماناكةيان, نةك هةر ئةوةندةش بةلكو زؤر بة درِندةييةوة بةرطري ليَ دةكةن.
ئةوةى ليَرةدا دةمانةويَت تيشكى بخةينة سةر ئةو هةلَمةتة ثرِوثاطندة زؤرةية كة بة مةبةستى بلاوكردنةوةى بيروباوةرِى ئايينى دةجال دةكريَت لة كاتو سةردةميَكدا كة ثيَش ئةوةى رِؤذى دوايى دابيَت. جا بؤ ئةوةى بتواندريَت ئةو هةلَمةت و بانطةشانة كاريطةرى زؤريان هةبيَت, ئةوة خةلَكى بؤمباران دةكريَن بة ميَشك شوشتن لة ماوةى ذيانياندا. بةم جؤرةش, بةتيَثةربوونى كات زؤريان ليَ دةكريَت بؤ طرتنةبةرى ئةو ئايينة لوولثيَضة. ئةو ميَشك شوشتنةى كة خةلَكى هةر لةسةردةمى مندالَيةوة رِادةهيَندريَت, لة ضةند قؤناغيَكى جياواز ثيَك ديَت, كة لة هةريةك لةو قؤناغانةدا خةلَكى هةنطاوى زياتر دةنيَن بةرةو ئاراستةى جيهانى تاريكى دةجالى فريودةر. و كاريطةرترين رِيَطاش بؤ ثاراستنى خةلَك لةو هيَرش و بؤمبارانكردنةدا ئةوةية كة دةبيَت بة هؤشيارى و ووريايةوة طويَ لةو بانطةشانة بطرن و مامةلَةيان لةطةلَدا بكةن, ضونكة بة هؤى ميهرةبانى ثةروةردطارةوة, هةست و ويذدانةكانمان رِيَنمايكةرو رِيَثيشاندةرمانن كة دلَنيامان دةكةنةوة لة دةست طرتن بة رِيَطاى رِاستةوة.
لةلايةكى ديكةشةوة, داروينيزم بةتةواوةتى لة رِووى زانستةوة تووشى تيَكشكان و لةناوضونى تيؤرةكةى بؤتةوة, لةو سةردةمةدا تاكة بةرطريكارى بيرؤكةكةى, ئةو قسة بيَمانا و ناماقوولانةية كة دةيلَيَن, ئةمةش نةك تةنها دةتواندريَت بة بةلَطة زانستيةكان تيَكبشكيَندريَت, بةلكو بةطويَطرتن لة دةنطى ويذدانى خةلَكيشدا لةناو دةضيَت.
جا لة ثيَناو ثاراستنى كةسيَك لةو ميَشك شوشتنة بةردةوامةدا, و لةثيَناو ئاشنا بوون بةو كارانةى كة بؤ ئةم مةبةستة ئةنجام دةدريَت, ثيَويستة بة ووردى بة قؤناغة جياوازةكانى ئةو ميَشك شوشتنةدا بضينةوةو باسيان ليَوة بكةين.قؤناغى يةكةم :
خةلَك بةدرؤ وا فيَركراوون كة
" ذيان بريتية لة كارى رِيَكةوت "
مندالاَن وا تيَدةطةندريَن و هةلَدةسةنطيَندريَن كة ئةوةى لة دةوروبةرياندا رِوودةدات جياوازة لةطةلَ ئةوانةى كة تةمةن طةورةن. مندالاَن هةميشة رِووبةرِووى كؤمةلَيَك ثرسيار دةكريَتةوة, ئةمةش لةبةر ئةو شتانةية كةلة دةورةبةريدا رِوودةدةن, ثرسيارةكانيش ئةمانةن: ئايا ئةو شتانة لة كويَوة هاتوون ؟ ضؤن دةتوانن ئاخاوتن بكةن ؟ ضؤن بونةوةرةكانى تر لة سروشتدا هاتونةتة كايةوة ؟ كيَ رِووةك و دارودرةختةكانى دروست كردووة ؟ كيَ خؤر هةلَديَنيَت و ئاواشى دةكات ؟ ضؤن مانط لة ئاسماندا رِادةوةستيَت ؟ دةيان ثرسيارى ديكة لةسةر ئةو شتانةدا. بيَطومان بؤ وةلاَمى ئةو ثرسيارانة تةنها يةك وةلاَمى رِاست هةية كة دةبيَت بةو مندالاَنة بطوتريَت. كةضى خةلَكى دةيانةويَت دوو جؤر وةلاَم بدةن بؤ ئةو ثرسيارانة. وةلاَمى يةكةم كة وةلاَمة رِاستةكةية ئةوةية كة هةر تةنيا ثةروةردطارة هةموو شتيَكى دروست كردووة,خةلَكيش بةرامبةرى بةرثرسيارن, ثةروةردطار هةموو شتيَكى لة نةبوونةوة دروست كردووةو ثاشان طةورةى كردوون و وايانى ليَكردوون كة بتوانن خواردن و خؤراك بخؤن و هةناسة بكيَشن, هةر ئةو خوايةش دةيانثاريَزيَت.
ثةروةردطار بة هيَزو تواناى خؤيةوة تةواوى طةردوونى كؤنترؤلَ كردووة, ثةروةردطار لة هةموو شويَنيَكدا بوونى هةية ( بوونى خواى ثةروةردطار لة هةموو شويَنيَكدا ئةوةية كة بة زانست و توانا و دةسةلاَتى لةو شويَنةية, ئةطينا شويَنى خواى طةورة ديارة, كةوا لةسةر عةرِشى خؤيةتى بةو شيَوةى كة لايةق بة خؤيةتى بةبيَ ثرسياركردن و ضؤنيةتى دةبيَت ئيمانمان ثيَي هةبيَت – الرحمن على العرش استوى – نووسينطةى تةفسير) و هةموو شتيَكيش دةبينيَيَت و طويَبيست دةبيَت. بةلاَم هةنديَك خةلَك هةن وةلاَمى رِاست بة مندالَةكانيان نالَيَن دةربارةى ئةو ثرسيارانةى سةرةوة. لةوانةية ثيَيان بلَيَن كة ثةروةردطار هةموو شتيَكى دروست كردووة, بةلاَم ثيَيان نالَيَن كة خوا دةسةلاَتدارةو فةرمانرِةوايى هةموو شتيَك دةكات, و ثيَيان نالَيَن كة هةموو ئةو كارانةى كة لة دةوروبةريدا رِوودةدةن بةهؤى هيَزو تواناو ويستى ثةروةردطارة. خةلَكانيَكى تريش هةن سةر لة مندالَةكانيان دةشيَويَنن و طومرِايان دةكةن بة خةراثترين شيَوة. وةلاَمى هةلَةيان ثيَدةلَيَن كة تةواوى طةردوون دةرئةنجامى بيَئاطايى و رِيَكةوتى كويَرة. هؤكارى ئةمةش دةطةرِيَتةوة بؤ ئةوةى كة لةبةر ئةوة خؤيان ئاوا فيَركراون و رِيَنمايى كراوون لةلايةن باب و باثير و مامؤستاكانيانةوة, بؤية بةو وةلاَمةش رِوو لة مندالَةكانيان دةكةن و هةمان وةلاَميان ثيَدةلَيَنةوة. ئةو جؤرة خةلَكانة هةميشةو بةردةوام لة قوتابخانة و رِؤذنامة و تةلةفزيؤنةكاندا ميَشكيان دةشؤريَتةوة لة نكؤلَيكردن لة بوونى ثةروةردطاردا. ئةو سةرليَشيَواندنةش بة تيَثةربوونى كات بؤتة بةشيَكى طرنط و سةرةكى لة هةلَويست و بيروبؤضونى ئةو كةسانةدا.
هةروةها ئةو ميَشك شوشتنة بؤتة هؤى رِيَطاى بيركردنةوةى بيروبؤضونيَكى وا كة خةلَك سةرةراى هةبوونى ذمارةيةكى زؤرى موعجيزةى دروست بوون, كةضى هةميشة فةرامؤشى ئةو موعجيزانة دةكةن كة بة ضاوةكانيان دةيان بينن و تةنها باوةرِ بة هةست و ويذدانى خؤيان دةكةن و دانى ثيادا دةنيَن. لة رِاستيدا هةموو ئةو بارودؤخانة خؤى لة خؤيدا موعجيزةيةكى ديكةى دروست بوونة بؤيان. رِاستى ئةمةش بةو شيَوةيةية كة خةلَكى نكؤلَى لة زؤربةى ئةو موعجيزانةدا دةكةن كة بة رِوون و ئاشكرايةوة دةتوانريَت بة ضاوةكانيان بيان بينن, ئةمةش خؤى لة خؤيدا موعجيزةية, ئةم بابةتةش لة قورئاندا بؤمان باسكراوة. لةم ئايةتةى خوارةوةدا,ثةروةردطار بؤمان دةطيَرِيَتةوة كة ضؤن هةنديَك خةلَك هةميشة نكؤلَى لة موعجيزة جؤراوجؤرةكان دةكةن كة بؤ ئةوة دروستكراون تاوةكو بة ضاوةكانيان بيان بينن و ببنة شاهيَد :
[ س – الانعام – 111 - ]. " خؤ ئةطةر ئيَمة فريشتةمان دابةزاندباية بؤ لايان و مردووةكان قسةيان لةطةلَدا بكردباية, هةموو شتيَكيشمان لةبةر دةمياندا كؤبكردايةتةوة, نةدةبوون بة برِوادار و باوةرِيان نةدةهيَنا, مةطةر خوا بيةويَت, لة رِاستيدا ئةوانة زؤربةيان نةزان و نةفامن " .
ئةو جؤرة بيروباوةرِانةى كة ئةو خةلَكانة فيَرى مندالَةكانيان دةكةن بيروباوةرِى دةجالييةكانة ضونكة خؤيان باوةرِيان ثيَ هةية. ئةمةش دةيسةلميَنيَت كة ذمارةيةكى زؤر لة خةلَك ئةو ئايينة بةرز و ثيرؤز رِادةطرن. هةر لةسةرةتاى تةمةنيانةوة ( لة مندالَيةوة ) باوةرِ دةكةن كة هةموو شتيَك دةرئةنجامى رِيَكةوتة وبة رِيَكةوت دروست بووة, هةرطيز لة ثةروةردطار و كاروكردةوة هونةريةكانى ناكةنةوة كة دروستى كردوون. هةنديَك خةلَكيش هيض زانياريةك لةسةر ئبابةتة بة مندالَةكانيان نادةن, لةو كاتةى ئةو مندالاَنانة رِووبةرِووى ئةو بابةتة دةبنةوة لة تةلةفزيؤن و فيلم و رِؤذنامة و ثةرتووكةكاندا. قؤناغى دووةم :
خةلَك بة درؤ وا فيَركراوون كة
" ئةم ذيانة بريتية لة ململانيَيةك كة لةسةر توندوتيذى دامةزراوة "
ئةو كةسةى كة باوةرِي بةوة هةية ئةم ذيانة دةرئةنجامى رِيَكةوتة, هةتا ئةطةر لة سةرةتاى ذيانيشيدا بة تةواوةتى لةو بيروباوةرِة تيَنةطات, ئةوة باوةرِكردن بةو بابةتة بة دلَنيايةوة لةلاى دروست دةبيَت. ئةم قؤناغةش بة تةواوةتى بة سةرةتاى دةست ثيَكردنى ميَشك شوشتنى ئةو كةسة دادةندريَت, لة ئةنجاميشدا, ئةو جؤرة كةلتور و بارودؤخةى كة ئةو كةسانةى تيَدا ثةروةردة دةكريَت بة ثرِوثاطةندةو هةلَخةلَةتاندن, زؤرينةى خةلَكى طرتؤتةوة و ذمارةشيان رِؤذ بة رِؤذ لة زؤربوون داية. بيروبؤضونيَكى ترى طرنطتر هةية كة دةلَيَت ضةقاندنى رِةط و رِيشةى ئةو باوةرِة لة ميَشكى مندالَدا وا دةكات ئةو مندالَة بتوانيَت كة " بؤ ماوةيةكى زؤر لة ذياندا بميَنيَتةوة لةو كاتةى كة بة هيَزو خؤويست دةبيَت " .
ئةم بيروبؤضونةش يةكةمجار لةلايةن خيَزانةوة دةست ثيَدةكريَت و ثاشان بة هيَزو فراوان دةبيَت و شويَن ثيَى خؤى دةطريَت لةو كاتةى كة ئةو مندالَة دةست بة خويَندن دةكات و دةضيَتة قوتابخانة.
ئةو ميَشك شوشتنةى كة ئةو مندالَة لةلايةن خيَزانةكةي و دةوروبةريدا فيَردةكريَت و وةرى دةطريَت, لةلايةن هةموو بيردؤزة نازانستيةكانةوة بةهيَز دةكريَت, ئةمة سةرةراى ئةوةى كة ئةو بيردؤزانة بةوة وةسفكراون كة لةلايةن زانستةوة طةمارؤدراوون, بؤ ماوةيةكى زؤريشة لةسةر ئةو هيَلَة دةرِؤن كة ( باب و باثيرانى مرؤظ لة كؤندا طيانةوةر بووينة, لةبةر ئةم هؤيةش ثةيوةنديةكانى نيَوان طيانةوةران دةتواندريَت جيَبةجيَبكريَت لةسةر ثةيوةنديةكانى نيَوان مرؤظدا ), بةم جؤرةش دةست دةكريَت بة فيَركردنى مندالَ بة درؤ كة هةميشة بارودؤخيَكى ململانىَ هةية لة نيَوان تاكةكةسةكاندا بؤ ئةوةى بة شيَوةيةك هةلَسووكةوت بكةن تاوةكو بؤ ماوةيةكى زؤر لة ذياندا بميَننةوة. بة ثيَى ئةو رِيَساو بنةمايةش, ئةو ثةندو وانة طرنطانةى كة دةبيَت خةلَكى هةرطيز لةبيرى نةكةن ئةوةية كة ئةو هيَز و توندوتيذى و طومرِاكردنة دةتوانريَت بةكاربهيَندريَت ئةطةر هاتوو ثيَويستى كرد و زةرِورِى بوو بؤ ئةوةى لة ذياندا بميَنيَتةوة.
ئةو ميَشك شوشتنةش لة سيستةمى ثةروةردةكردندا سنوردارنةكراوة. مندالاَن بةردةوامن لةسةر وةرطرتنى ميَشك شوشتنى خةستى داروينيزمى كؤمةلاَيةتى لةو هؤندراوة طؤرانيانةى كة طويَى ليَ دةطرن و لةو فليم و ثرِؤطرام و رِيَكلام و ظيديؤ و يارية كؤمثيوتةريانةى كة سةيرى دةكةن, بة كورتى لةسةرجةم بوارةكانى ترى ذياندا. لة ئةنجامى خةستى ئةو ميَشك شوشتنةشدا, ئةو مندالاَنة لةسةر بنةماى مادديى طةريدا ثةيوةنديةكانيان لةطةلَ كةسانى تر دادةمةزريَنيَت. ئةمةش ماناى واية كة بيَ بةزةيى و خؤويستى و بةرذةوةندى كةسى و فيَلَ, كؤنترؤلَى هةموو ضركةيةكى ئةو مندالاَنة دةكةن. ئةنجامى ئةو جؤرة بيركردنةوةش ئةوةية كة ئةو مندالاَنة دووردةكةونةوة لة بةها جوانة رِاستيةكان و هاندةدريَن بةرةو جيهانيَكى تاريكى و خراثةكاري.
بةلاَم ئةو خوورِةوشت و بةهايانةى كة قورئان بة ذيانى (مرؤظى ) بةخشيووة, بةتةواوةتى ثيَضةوانةى ئةو شيَواز و رِيَطايانةى داروينيزمن. لة قورئاندا, بانطيَشةى خةلَك كراوة بؤ ئاشتى و سةقامطرى. ئةوكؤمةلَطايانةى كة دةستيان بة خوورِةوشت و بةها بةرزةكانى قورئان طرتووة, بةوة جيادةكريَنةوة كة سيفةتى خؤشةويستى و ميهرةبانى و ليَبووردةيى و رِاستطؤيى و خؤبةخت كردن و طيانى مرؤظايةتى تيَيدا بلاَوبؤتةوة. ئةو بةهاو خوورِةوشتة جوانانةى كة ثةروةردطار فةرمانى داوة دةستى ثيَوة بطيريَت, لةم ئايةتةى خوارةوةدا ئاماذةى بؤ كراوة :
[ س – الانسان – 8 – 11 ]. واتة : " (ثياوضاكان) نان و خؤراك دةبةخشن, ئةطةر ضى خؤشةويستيش بيَت لايان, بة هةذارو هةتيوو ديلةكان. دةلَيَن : بيَطومان ئيَمة ئةم خؤراكةتان هةر لةبةر خوا و بؤ بةدةستهيَنانى رِةزامةندى ئةو ثيَدةبةخشين, نة ثاداشتمان دةويَت نة سوثاس. هةروةها دةلَيَن : ئةم كارة بؤية دةكةين ضونكة لة رِؤذيَكى تالَ و طرذو رِةش و تاريك دةترسين, كة ثةروةردطارمان ثيَشى دةهيَنيَت. جا خواى طةورةش لة شةرِو ناخؤشى و نةهامةتى ئةو رِؤذة ثاراستنى و رِووى طةش و شادمانى ثيَبةخشين " .
قؤناغى سيَيةم :
خةلَك وا فيَركراوون كة
" بةرثرسيارةتى هيض كةسيَكى تر هةلَنةطرن "
ئةو مندالَةى كة وةلاَميَكى داروينيزميانة و ماددى طةريانةى ثيَدةدريَت بؤ ئةو ثرسيارانةى كة دةيكات,ئةم وةلاَمة بة دلَنيايةوة دةبيَت بة بيروبؤضونى ئةو مندالَة لة داهاتوودا. جا ئةطةر بيَتو ئةو مندالَة لة كاتى ئيَستادا تواناى ليَكدانةوةيانى نةبيَت بةتةواوةتى, ئةوة لة داهتوودا خؤى و ئةو كةسانةى كةلة دةوروبةريدان وةكو بوونةوةريَكى ئاذةلَى طةورةدةبن و ثيَى ثةروةردة دةبن.
بةلاَم قؤناغيَكى ترى طرنطتر هةية كةلة ذيانى فيَربوونى ئةو مندالَةدا دةميَنيَتةوة ئةوةية كة ئةو فيَركردنة ضةواشةكارى و درؤيينة جطة لةو مندالَة خؤى هيض كةسى تر ليَى بةرثرسيار نية. بةثيَى ئةو بيروباوةرِة ثرِوثووضانةش, ئةطةر ئةو شتانةى كة دروست بوون و بة بةردةوامى دروست دةبن, و ئةطةر ذيان تةنها بةرهةمى رِيَكةوت بيَت و مردنيش دوابرِان و قرِكردنى يةكجارةكى بيَت, ئةوة تةنها ئةو شتةى كة طرنطة ئةو سوودو قازانجة مادديةية كة بايةخى ثيَدةدريَت لةم جيهانةدا, بةها رِؤحيةكانيش شويَنيان نةماوة. كاتيَكيش بارودؤخ واى ليَهات, ئةوة تةنها شتيَك كة خةلَكى بيرى ليَدةكةنةوة, بةدةستهيَنانى حةزو و ئارةزووة كةسيةكانيانة جا بةهةر رِيَطاو شيَوازيَك بيَت. بةثيَى ئةو ئايةتةى قورئانيش كة دةلَيَت :
[ س – المؤمنون – 115 - ] واتة : " ئايا طومانتان وا دةبرد كة ئيَمة ئيَوةمان بةبيَ هودة دروست كردووة و ئيَوة بؤلاى ئيَمة ناطةرِيَنينةوة ؟ ", ثةروةردطار بة ئاشكرا ئاماذة بة هةلَويَستى شيَواوى ئةو خةلَكة نةزانانة دةكات.
ئةو كةسانةى كة لة سةرةتاوة باوةرِيان واية دةتوانن لة ذيانيَكى بيَسنوردا بذين, ئةو ذيانةى كةلة كؤتاييدا تةنها دةتوانن دةست بة بوونى خؤيانةوة بطرن, ئةوة هةلَةيةكى كوشندةية. ئيَمةى ئادةميزاد بةرثرسيارين بةرامبةر ثةروةردطارمان, ئةو ثةروةردطارةى كة ئيَمةى لة نةبوونةوة دروست كردووة. ئةو خوايةى كة دروستكةرى مرؤظة و ضارةنوسيشى بؤ دياريكردووة. ئةو خوايةى كة هةموو شتيَك دةزانيَت دةربارةى رِابردوو و ئيَستا و داهاتووى ئةو مرؤظة. ئةو خوايةى كة لة دواى مردندا دووبارة بانطى ئةو مرؤظة دةكاتةوة بؤ ليَثرسينةوة لةو كاروكردةوانةى كة ئةنجامى داوون, بةثيَى ئةو كاروكردةوانةش ثاداشت و سزاى ئامادةكردووة. ئادةميزاد وةك ئاذةلَ نية, ثةروةردطار دروستى كردووة و بيروهؤش و ويستى (إرادة) سةربةخؤ و هةستةوةرى ثيَ بةخشيووة.
بة مانايةكى تر, هةتا ئةطةر بيَتو كةسيَك هةست بة فريودانيَكى زةق بكات لة بارودؤخيَكى دياريكراودا, ئةوة وا ديارة بة خةسلَةتيَكى تايبةتى و طرنط دروستكراوة تاوةكو قةدةغةى بكات لة ئةنجامدانى كارى تاوان و خراثةكاريدا.
ئةو كةسةى بيَ ئاطاية يان نةزانة لةو رِاستيانةدا, ئةوة بيَطومان دةبيَتة جيَطاى مةترسى لةو كؤمةلَطايةى كة تيَيدا دةذى و ئةندامة ليَى. بؤ نمونة, ئةو كةسةى بيَزارو توورة كراوة بةو كارانةى كة رِوو يداوة, ئةوة ئةو كةسة بة شيَوةيةكى درِندانة هةلَسووكةوت دةكات و ئازارى كةسانى ديكةش دةدات بةبيَ بيركردنةوة و هةستكردن بة بةرثرسيارةتى. هةروةها هيض جياوازيةكيش لة نيَوان ئةو كةسانةدا ناكات كة ئاخؤ بيَ تاوانن يان نا. هةموو هةلَسوكةوتةكانيشى بريتين لة دةرِبرِينى بيَزارى و تورِةيى. بةلاَم ئةو كةسةى هةست دةكات و دةزانيَت خاوةنى رِؤحيَكة كة لة لايةن خواوة ثيَى بةخشراوة و بة ويذدان و بةرثرسياريةةوة دةرِوانيَتة كاروكردةوةكانى خؤى, ئةوة ئةو كةسة دةتوانيَت كؤنترِؤلَى هةستى تورِةيى و بيَزارى خؤى بكات. هةميشةو بةردةوام لة بارودؤخي كؤنترِؤلَكردنى خوود (نةفس) و ويذدانيدا دةميَنيَتةوة. ئةو جؤرة كةسانة ناتوانن نزيكى بضوكترين تاوانيش ببنةوة كة ببيَتة مايةى سزادانيان لةلايةن ثةروةردطارةوة. ئةطةر بيَتو تووشى طوناهو تاوانيَكيش بيَن, ئةوة تؤبة دةكةن و تاوانةكانيشيان رِاست دةكةنةوة.
ئةمةش دةيسةلميَنيَت كة ثةروةردطار ضؤن بيرى ئةو كةسانة دةخاتةوة كة ثيَيان واية سةربةست و ئازادن لةو بةربةستانةى كة بؤى داندراوون و دواتريش ثاش مردنيان دووبارة زيندوو دةكريَنةوة :
[ س – القيامة – 36 – 40 ]. واتة : " ئايا ئادةميزاد وا دةزانيَت هةروا وازى ليَدةهيَندريَت بة خؤرِايى ليَثرسينةوةى نابيَت ؟ ئايا كاتى خؤى نوتفةيةك نةبووة لة مةنى كة دةرِذيَندراية شويَنى خؤى ( كة مندالَدانى دايكة) ؟ ثاشان خؤهةلَواسةريَك بوو طةشةى كردوو رِؤح و دةزطاكانى دةرةوة و ناوةوةى بة رِيَكوثيَكى ثيَبةخشى. ئينجا هةر لةو مةنية هةردوو جووت نيَرو ميَى دروست كردووة. ئايا ئةو زاتةى ئةوة بكات ناتوانيَت مردووةكان زيندوو بكاتةوة ؟! "
ئةو كةسانةى كة ميَشكيان شؤردراوة بة ثةروةدةكردنى بيروباوةرِى داروينيزمى ماددى طةرى, ثيَيان واية كة طرنطى دان بة ماددة هةموو شتيَكة لةم ذيانةدا. بؤية باوةرِيان واية كة ئةوان بةرثرسى هيض كةسيَك نين و هةرطيز حساب بؤ كاروكردةوةكانيان ناكةن. هةر كاريَكى خةراثةش خؤشى زياتريان ثيَ دةبةخشيَت كة بة بةلَطةوة دةيكةن. ئةمةش بؤتة فاكتةريَكى سةرةكى لة سةردةكى ئةمرِؤدا بؤ تيَكضونى خورِةوشت و رةفتارةكان.
لة ئايةتيَكى تردا ثةروةردطار دةفةرمويَت ئادةميزاد تواناى خراثةكارى و شةيتانى تيَدا هةية, هةروةها تواناى خؤرِاطريشى تيَدا هةية لة بةرامبةر هةر مةيل و ئارةزويةكى خراثةكاريدا [ س – الشمس – 7 – 10 ]. هؤكارى سةرةكة ئةمةش, كة بؤ ئةو كةسانة توشى لادان و سةرةرؤيى و تاوان دةبن, ئةوةية كة باوةرِيان بة ثةروةردطار نية, بير لةوة ناكةنةوة كة لة لايةن ثةروةردطارةوة تووشى ليَثرسينةوة دةبنةوة لةسةر ئةو كاروكردةوانةى كة ئةنجامى دةدةن, بؤية ئةو كةسانة لة خوا ناترسيَن. بةلاَم لة رِاستيدا مةبةستيَك هةية لة دروست بوونى ئادةميزادا, لة ئايةتيَكدا ئاماذة بةو مةبةستة كراوة وةكو فةرمانى سوذدة بردن بؤ خوا
[ س – الذاريات – 56 ]. واتة : " من..... ئادةميزادم دروست نةكردووة تةنها بؤئةوة نةبيَت كة من بثةرستيَت " ئادةميزاد لةم ذيانةدا تاقيدةكريَتةوة, جا ئةطةر بيَتو نةتوانيَت ئةو بةرثرسياريةتةى سةرشانى بةجيَ بطةييَنيَت, ئةوة بيَطومان تووشى ليَثرسينةوة دةبيَتةوة لةسةريدا. بةشيَك لةو بةرثرسياريةتية لةم ئايةتةى خوارةوةدا ئاماذةى بؤكراوة :
[ س – البينة – 5 - ] . واتة :" فةرمانيان ثيَنةدرابوو جطة لةوةى كة خوا ثةرستى بكةن و بة ثاكى و دلَسؤزى ملكةضى فةرمانبةردارى ئايين و بةرنامةكة بن, نويَذيش بة رِيَك و ثيَكى ئةنجام بدةن, زةكاتيش بدةن, ئةوةية ئايينى رِاست و بةنرخى خوا " .
ئايينى رِاستةقينة ئايينى ثةروةردطارة, بةلاَم بةهؤى ئةو ميَشك شوشتنةى كة خةلَكى دووضارى بوونةتةوة, زؤربةى ئةو خةلَكانة ثشتى خؤيان لةو ئايينة كردووة و ليَى دووركةوتونةتةوة. ئةو كةسةى كة بةناو قؤناغة جياوازةكانى ثةروةردةى كؤمةلاَيةتى داروينيزمدا تيَثةرِيووة, ئةوة هةلَبذاردنيَكى (بةديليَكى) زؤر كةمى لةبةردةمدا ماوة ( واتة لة جياتى ئايينى خوا, ئايينى داروينيزم طرتووة). بيروبؤضونةكانى دةربارةى ذيان و مرؤظ سةرضاوةى طرتووة لةذيَر تيشكى بيروبؤضونى داروينيزمى ماددى طةريدا. جا ئةو كةسانة تةنها بؤخؤيان هةولَ دةدةن و ململانيَ دةكةن بؤ بةرطرى كردن لة بةرذةوةندية تايبةتيةكانيان, ئةمةش بيَطومان دةبيَتة هؤى رِوودانى توندوتيذى و ضةوساندنةوة و سةرليَشيَواندن, هةموو رِيَطاو هؤكاريَكيش دةطريَتة بةر بؤ ئةنجامدانى ئةو كارةى, ئةمةش هةلَدةقوليَت لة ثيَشيَل كردنى بةها بةرزو ثيرؤزةكان يةك لة دواى يةكةوة, خةونيان ثيَ دةبينيَت و سةرئةنجاميش خؤشى لةدةست دةدات. ئةمة جطة لةوةى كة هيض شتيَكيش نية قةدةغةى بكات لة ئةنجامدانى ئةو كارانةدا. كؤمةلَيَك خةلَك هةن هةميشة بة دواى ناكؤكى و ململانيَدا دةطةرِيَن, زؤر بة توندوتيذى هةلَسوكةوت دةكةن لةطةلَ ئةوانةى كة بيَتاوانن و بيَدةسةلاَت و لاوازةكانيش دةضةوسيَننةوة و مافةكانيان ثيَشيَل دةكةن و ضيَذ لةو توندوتيذيةيان وةردةطرن, ئازار و ئةشكةنجةى كةسانى تر بة خؤشى و شادى خؤيان دادةنيَن. بة كورتى, هةموو هةستيَكة مرؤظايةتيان لةدةست داوة, ئةو هةستةش رِؤذ بة رِؤذ زياد دةبيَت لة لايان.
هؤكارى سةرةكى ئةمانةش, دةطةرِيَتةوة بؤ ئةو رِاستية ترسيَنةرةى كة لة لايةن ئايينى دذة مةسيحيةتةوة فيَركراوون كة بةرنامة و ثيلانى دارِشتووة بؤى كة رِاستى (حةقيقةتى) ذيان بوونى نية.
بةشةكانى بيروباوةرِى دةجال
لة فةرمودةكانى ثيَغةمبةردا ئاماذة بةوة كراوة كة ضؤن دةجال تؤوى بةربةرةكانى لة سةرتاسةرى جيهاندا دةضيَنيَت. بةلَطةو نيشانةكانى ئةمةش ئةوةية كة ئةو رِيَطاو بةرنامةيةى خةلَكى طرتوويانةتة بةر لة هةموو ئايين و نةتةوة و بيروباوةرِيَكدا,ئةوة بةرنامةى دةجاليية. هةر لةو كاتةوةى كة ئةو ململانيَ و ناكؤكيانة زؤر بووينة و لةهةموو شويَنيَكيشدا بلاَو بوونةتةوة, زؤربةى خةلَك, جا بة ئةنقةست بيَت يان نا, كةوتوونةتة ناو داويةوة و لةسةر ئةو ذيانة دةرِؤن كة لة لايةن دةجاليةكانةوة هاندراوة. بة مانايةكى تر, ئةو خةلَكانةى لايان طرنط نية كة كام بيروبؤضوونى دنيايان هةية, ئةمانة ئةو كةسانةن كة ئاذاوة دةنيَننةوة و ثشتيوانيشى ليَدةكةن, ئةمانة ئةو كةسانةن كة توندوتيذى ئةنجام دةدةن و ثشتطيريشى ليَدةكةن, يان ئةو جؤرة كردةوانة ئةنجام دةدةن كة زيان بة ئاشتى و سةقامطيرى دةطةييَنيَت. لة رِاستيدا ئةو كارانة لةلايةن بيروباوةرِى دةجالةوة ثالَثشتى دةكريَت.
بيروباوةرِى دةجال ثيَدةضيَت دابةش بكريَت بؤ ضةند بةشيَكى تردا. ئةطةر بيَتو ضاو بة سةردةمةكانى رٍِابردوودا بخشيَنينةوة, ئةوة كاريطةرى ترسناكى تيَكدانى ئةو دوو بيروباوةرِةمان بؤ دةردةكةويَت كة لة داروينيزمةوة ثةيدابوون ئةوانيش كؤميؤنيزم ( شيوعيةت) و فاشيزمن. ئةو دوو ئايدؤلؤجيايانة بة دوو بةشى طرنط دادةندريَن لة بيروباوةرِى دةجالدا. دامةزريَنةر و سةركردة سةرةكيةكانى ئةو دوو ئايدؤلؤجيايانةش ثشتطيريان لة داروينيزم دةكرد, كة فةلسةفةى بنةرِةتيان دةطةرِيَتةوة بؤ دةجال. هةروةها ئةو دوو بزاوتة زؤر بة توندى كةوتوونةتة ذيَر كاريطةريةكانى داروينيزم. ئةو دوو طرووثانة ناخؤشي و ناهةمةتيةكى بيَذماريان بةسةر ئةم جيهانةدا هيَنا كة لة ئةنجامدا بووة هؤى هةلَطةرِانةوةى بؤناو طؤرِةثانيَكى فراوانى جةنطدا. هةروةها كاتيَك بة ووردى و لة نزيكةوة سةيرى ئةو دوو ئايدؤلؤجيايانة دةكةين, ديمةنيَكى طرنطمان بؤ دةردةكةويَت. طرنط نية تا ضةند ئةو دوو ئايدؤلؤجيايانة ثيَضةوانةى يةكترن, بةلكو ئةوة طرنطة كة هةردووكيان لة كؤمةلَيَك خالَدا هاوبةشن ئةطينا دانيان ثيَدانةدةندرا. ئةمةش دةيسةلميَنيَت كة ضؤن ئةو دوو ئايدؤلؤجياية لة هةمان سةرضاوةدا بيروباوةرِ خؤيانيان وةرطرتووة و ثيَيان بةخشراوة كة ئةويش داروينيزمة ( بؤ زياتر قوولَبوونةوة لةسةر ئةم بابةتةدا, سةيرى ثةرتووكى هارون يةحيا بكةن دةربارةى " ئةو كارةساتانةى كة داروينيزم بةسةر مرؤظايةتيدا هيَناى " – 2000 ) .بيروباوةرِة سةرةكيةكانى داروينيزم و بنضينةى خالَة هاوبةشةكانى ئةمانةى خوارةوةن : داروينيزم
كؤميؤنيزم
لينين بيروباوةرِى كؤميؤنيزمى بةرجةستة كرد لة ئةنجامى شؤرشى سالَى 1917 دا, لةو كاتةدا خؤى سةركردايةتى خةلَكى دةكرد لة هةموو خويَن رِشتن و كوشتن و تؤقاندنيَكدا. لة ئةنجامى سةرهةلَدانى ئةو شؤرشةدا, ئةو رِذيَمة زؤردارة هاتةكايةوة و دامةزرا كة درِةندةيى تةواوى كؤميؤنيزمى دةرخست لة سةرتاسةرى جيهاندا
فاشيزم
ئةو سيفةتانةى كة لة سةرةوةدا ئاماذةيان بؤ كرا تةنها ضةند نمونةيةكى كةمن كة زانيارى طشتى بة تؤى خويَنةر دةبةخشيَت لةسةر ئةو بيروباوةرِانةدا. كاتيَك يةكيَك بير لةو رِيَطايانة دةكاتةوة كة ئةو جؤرة بيروباوةرِانةى لةسةر جيَبةجيَكراوة, ئةوة زؤر بة ئاشكرايى بؤى دةردةكةويَت كة ئةو بيروباوةرِانة تا ض رِادةيةك تووندوتيذ و درِندةن. بةلاَم ئةوةى زؤر طرنطة تيَبينى بكريَت رِيَطاى دذة مةسيحيةت و ئةو بيروباوةرِانةية كة ثةيوةستن بةو, ئةمانة دةتواندريَت لة هةموو بةشيَكى كؤمةلَطادا ثةيرةو بكريَت و كؤمةلطاكةش وةربطيَرِن, ئةمة جطة لةو هةموو كاولكارية ترسناكانةى كة بةسةر كؤمةلَطادا دةيهيَنن. لةبةر ئةم فاكتةرةشة كة دةبيَت بة طرنطيةوة سةيرى ئةو رِيَطاية بكريَت كة رِذيَمى دذة مةسيحيةت دةيهيَنيَت بؤ ئةوةى كؤمةلَطا بخاتة ذيَر دةسةلاَت و كؤنترؤلى خؤيةوة. بؤ جيَبةجيَكردنى ضؤنيةتى ئةنجامدانى ئةو كارةش يةكةم هةنطاو ئةوةية كة هةولَبدريَت شةرى ئةو بيروباوةرِة هةلَبطيرسيَت لة دذى ئةو سيستةمةدا. ئةمةش ماناى واية كة خةلَكى لة ناكاو تةنها لة شةو و رِؤذيَكدا نابن بة كةسيَكى خؤثةرست و دوذمنكار و بيَ رِةحم هةتا وةكو رِق و كينةيان هةلَنةستيَت و تيَنوى تؤلَة سةندنةوة نةبن. هةروةك ئاماذةمان بؤ كرد لةسةرةوة كة دةتواندريَت بة تيَثةربوونى كات قؤناغ بة قؤناغ ئةو خةلَكانة ئاشنا بكريَن بة سيستةمى دذة مةسيحيةت. ئةو ثيلان و ثرؤسةيةش لةو كاتةدا دةست ثيَدةكات كة خةلَكى هةست دةكةن و هؤشيار دةبنةوة كة ضى لة دةوروبةرياندا رِوودةدات لة دةسثيَكى فيَربوونى ئةو ثرؤسةيةدا, و بةردةوام دةبن لةسةر ئةو ثرؤسةية بة دريَذايى ذيانيان. ئةو ميَشك شوشتنةش بةوة دةست ثيَدةكات كة خةلَك هةلَبطيَريَتةوةو دووريان بخاتةوة لة باوةرِهيَنان بة ثةروةردطار.
وا بير لة نةتةوة سةرةكيةكانى ئيَمة دةكريَتةوة كة لة ضةندةها طرووث و ثيَكهاتةى جياواز دروست بوون. لة دوا بةشةكانى ئةم ثةرتووكودا تيشك دةخةينة سةر ثةيوةنديةكانى نيَوان دةجال و تيرؤريزم لةلايةك و ئةو طرووث و ثيَهاتانةش لةلايةكى ديكةوة. بةلاَم لة سةرةتادا وا باشترة ئاماذة بةوة بكةين كة ضؤن دةجال لة قورئاندا باسكراوة و تيشكى خراوةتة سةر.
دكتاتؤرة فاشستةكانى وةك هيتلةر و مؤسؤلين و فرانكؤ بوونة هؤى كوشتنى هةزارةها خةلَك و ئازاردانى مليؤنةهاى تر, هةموو ئةمانةش تةنها لة ثيَناو بيروباوةرِة فاشستيةكةيان بوو.
|
ئةو وةسفانةى كة ثيَغةمبةر
ئةو وةسفانةى كة ثيَغةمبةر
ئةو وةسفانةى كة ثيَغةمبةر (صلى الله عليه وسلم) بؤ دةجالى كردوون لة فةرموودةكاندا هةمان ئةو وةسفانةن كة لة قورئاندا هاتوون بؤ تاوانباران. ئةو نموونة خةراثانةى كة لة قورئاندا باسكراوون وةك
ئةو كةسانةى كة ثةروةردطار لة قورئاندا بة " تاوانكاران " ناويانى بردووة , ئةوانةن كة طيَرةشيَويَنى و تيرؤر لة جيهاندا بلاَو دةكةنةوة, ئةو كةسانة ثيلانى جؤراوجؤريان داناوة بؤ ئةنجامدانى ئةو كارانة شانبةشانى شةيتان. ئةو جؤرة كةسانة سنورةكانى ثةروةردطار رِةت دةكةنةوة, هةروةها رِةتى خوورةوشت و بةها ثيرؤزةكاني ئايينيش دةكةنةوة, و ئارةزووى ئةنجامدانى كارى تاوانكارى و تووندوتيذى دةكةن. لةم بارةيةوة ثةروةردطار دةفةرمويَت:
[ س – القمر – 47 ]. واتة : " بةرِاستى تاوانبار و تاوانكاران لة طومرِايى و شيَتيةكى زؤردا رِؤضوون " .
ئةو رِيَطايةى كة ئةو جؤرة كةسانة طرتوويانةتة بةر لةو جؤرة خوورِةوشتانةدا, رِيَطايةكى لادةر و دةرضوونة لةو خورةوشتانةدا. جؤرةها سيفةتى ئةو تاوانكارانة لة قورئاندا باسكراوة, هةروةها ئيَمة ئاطاداركراينةوة كة دةبيَت ببين بة ثاسةوان لة دذى ئةو سيفةتانةدا.
[ س – يونس – 17 ]. واتة : " كىَ لةوة ستةمكارترة كة درؤ بةدةم خواوة هةلَدةبةستيَت ياخود ئايةتةكانى بة درؤ بزانيَت و برِواى ثيَى نةبيَت ؟ بةرِاستى تاوانباران سةركةوتوو سةرفراز نابن ".
[ س - يونس – 13 ]. واتة : " بيَطومان ئيَمة لة سةدةكانى ثيَش ئيَوةدا خةلَكيَكى زؤرمان لةناو بردووة كاتيَك ستةميان كردوو و رِؤضوون تيايدا, لة كاتيَكيشدا ثيَغةمبةرةكانيان بة بةلَطةى زؤرةوة بؤ هات و باوةرِيشيان هةرطيز ثيَنةهيَنان, ئا بةو شيَوةية تؤلَة لة تاوانباران دةكةينةوة ".
ئةطةر بيَتو سةير بكةين, ئةوة رِاستيةكة بةم شيَوةيةية كة يةكيَك لة سيفةتة جياواز و ديارةكانى ئايدةلؤجياى ماددى طةرى وةك كؤميؤنيزم و فاشيزم, كة لةلايةن داروينيزمةوة دامةزريَندراوون, تيَكدانى سيستةمى كؤمةلاَيةتى و هؤكارى سةرليَشيَواوية, ئينجا بة ئاشكرا رِوون دةبيَتةوة كة ئةوانةى ئةو جؤرة بيروباوةرِانةيان هةية و داواى زياترى سيستةمى لةو شيَوةيةدا دةكةن, ئةوة خةلَكانيَكى تاوانكارن هةروةك لة قورئانى ثيرؤزدا باسيان ليَوةكراوة. ثةروةدطار لة ئايةتيَكدا دةفةرمويَت :
[ س – الانعام – 123 ]. واتة : " ئا بةو شيَوةية لة ناو هةموو شارو شارؤضكةيةكدا طةورةترينى تاوانبارانمان بالاَ دةست كردووة تا ثيلان و تةلَة بطيَرِن تيايدا (بيَ ئةوةى بزانن) كة هيض فيَلَ و تةلَةكيش ناكةن بةزيانى خؤيان تةواو نةبيَت. لة كاتيَكدا هةست بةوة ناكةن كة ثيلان دذى خؤيان دةطيَرِن و بةسةر خؤياندا دةشكيَتةوة, بةلاَم هةستى ثيَناكةن ".
هةروةك لةم ئايةتةى سةرةوةدا ئاماذةى بؤ كرا, ئةو جؤرة كةسانة ثيلان دادةرِيَذن بؤ ئةوةى هيَز و دةسةلاَتى خؤيان بلاَوبكةنةوة و بيضةسثيَنن. ئةطةر هاتوو بارودؤخةكةش واى ليَهات كة ئاشتى و سةقامطيرى شويَنى توندووتيذى و ناسةقامطيرى و شةرو ئاذاوة بطريَتةوة, ئةوة زؤر طرنطة بيروباوةرِى شةرِ و تووندوتيذى دذى ئةو جؤرة
كةسانة و ئةوانةى كة داواى زياترى ئةو جؤرة سيستةمانة دةكةن بةرثا بكريَت, مةطةر ضالاكى و جموجؤلةكانى ئةو كةسانةى كة بةشدارى لة كارى شةراوى و تاواندا دةكةن قةدةغةبكريَت. بة ثيَضةوانةشةوة, دةتواندريَت ئةو كارة بكريَت, ئةطةر هاتوو ئةو ئايدةلؤجيايةى كة بيروباوةرِى ئةو خةلَكانةى لةسةر دروست كراوة تيَك بضيَت و ثاشان لةناو ببردريَت. ئةنجامدانى ئةوكارةش تةنها بة باوةرِداران دةكريَت و دةتوانن بةرثرسياريةتيةكةى هةلَبطرن, ضونكة هةر لةو كاتةى كة تووندوتيذى بلاَو بؤتةوة بةهؤى بيروباوةرِى دةجالدا, ئةوة هةرطيز نةيتوانيووة كاريطةرى لةسةر باوةرِدارة رِاستةقينةكان هةبيَت. ئيمان و باوةرِى ئةو كةسانة زؤر بة تووندى رِةتى دةكةنةوة كة بيركردنةوة و
خوورِةوشتى تاوانكارةكان وةربطرن, هةروةها رِيَطاش بة خؤيان نادةن ببنة كةسيَكى تيَكدةر جا بؤ بضووكترين شتيش بيَت. ئةمةش دةيسةلميَنيَت كة ضؤن ثةروةردطار باس لة بةرثرسياريةتى قةدةغةكردنى تووندوتيذى كرووة كة دةكةويَتة سةرشانى باوةرِداران :
– 116 ]. واتة : " بؤ لةناو خةلَكى زةمانى ثيَش ئيَوةدا كةسانى ذيرو ديندار نةبوو كة بةرطريان لة خراثة و تاواندا بكرداية لة زةويدا, مةطةر كةميَك نةبيَت لةوانةى كة رِزطارمان كردن ليَيان ضونكة زؤربةيان لة سنوورى فةرمانى خوا دةرضوون و شويَن رِابواردنى دنيا و ئارةزوو كةوتن, ئيتر بةو كردةوة ناشرينةيان ضوونة رِيزى تاوانبار و خراثةكارانةوة "
رِيَطا و بيروباوةرِى دةجال لةسةر شيَوازيَكى نةرم و خؤشيدا دامةزراوة
يةكيَك لة سيفةتةكانى تاوانكاران ئةوةية, لة جياتى وةرطرتنى بةهاو خووِرةوشتةكانى قورئاندا, كةضى هةلَخةلةتيَندراوون بة هؤى حةزو ئارةزووة تاكةكةسيةكان و هةست وسؤزة بةهيَزةكانيانةوة. بةلاَم زالَبوون بةسةر خود (نفسى) كةسيَكدا, ئةوة لةدةستدانى كابووسى ترسيَنةرى ئةو كةسةية. كاتيَك يةكيَك هةلَسووكةوت دةكات بةخؤسازدان لةطةلَ بيَباوةرِى (نةفس نزمى)خؤيةوة, ئةوة دةبيَتة هؤى دروستبوونى نيطةرانى نةخؤشى بيرى (عةقلى) لةو كةسةدا و بةتةواوةتى تووشى نةبوونى خؤرِاطرى دةكات. لة جياتى ئةوةى بيروهؤشى لةسةرخؤو ئارام بيَت كة لة ئةنجامى طويَطرتن لة دةنطى ويذدانيةوة بؤى ديَت, ئةوة تووشى نا ئارامي و نيطةراني و خةم و بيَزارى دةبيَت. هةروةك ثةروةردطار لة قورئاندا لةم بارةيةوة ثيَمانى رِاطةياندووة كة
[ س – يوسف – 53 ]. واتة : " ... بةرِاستى نةفس زؤر فةرماندةرة بة طوناه و هةلَةو تاوان, مةطةر نةفسيَك كة ثةروةدرطارم بةزةيى ثيَ كردبيَت..." بيَباوةرِى ياخود (نةفس) هةميشة مرؤظ هاندةدات بؤ كارى تووندوتيذى و خةراثةكارى, ئةو نةفسة بةبةردةوامى هانى دةدات بؤ ضاوضنؤكى و ئيَرةيى (حةسوودى) و تووندوتيذى و رِق و كينةو بيَهةستى و درِندةيى و بيَرِيَزى و هةست نةكردن بة بةرثرسياريةتى و هةروةها نمونةكانى ترى خوورِةوشتى خةراثةكارى. مرؤظى باوةرِدار طويَ لة دةنطى ويذدانى خؤي دةطريَت نةك لة نةفس نزمى خؤيدا, بؤية ئةو جؤرة باوةرِدارانة هيَزى ويستى (ئيرادةى) سةربةخؤيى بةكارديَنيَت و خوورِةوشتى باش و دلَخؤشكةر بةدةست دةهيَنيَت. ئةمةش لةبةر ئةوةية كة لة قورئاندا ثةروةردطار فةرمانى بة ئادةميزاد كردووة كة دووربكريَتةوة لة ثةرستنى نةفس نزمى خؤي. فةرمايشتيَك كة ئيَمة دةبيَت طويَرِايةل و ثابةندى بين بؤ ئةوةى وامان ليَبكات كة ئاطادارى نةفسى خؤمان بين. بة مانايةكى تر, لةو كاتةى كة هةست دةكةين و دةزانين كة كام كردةوة باشةو كامةش خةراثة, ئةوة هةر لةو كاتةوة بؤمان دةردةكةويَت كة ضؤن خؤمانى ليَ بثاريَزين و دووربكةوينةوة ليَى. ئةم رِاستيةش لةم ئايةتةى خوارةوةدا ئاماذةى بؤ كراوة :
[ س – الشمس – 7-10 ]. واتة : " سويَند بة دةروون و ئةو زاتةى كة بة رِيَك و ثيَكى بةديهيَناوة. جا تواناى خةراثةو ضاكةو خوانةناسى و خواناسى تيَدا دابين كردووة. بةراستى ئةو كةسة سةرفرازة كة نةفسى ثاك و ثووختة كردووة و ئيمان و ترسى خواى تيادا رِواندووة. بيَطومان نا ئوميَد بوو ئةو كةسةى نةفسى خؤى نا ثووخت كردو ئالودةى طوناه و تاوان و خةراثةكارى كرد " .
هةروةها, ذمارةيةكى زؤرى خةلَك ويذدانى خؤيانيان فةرامؤش و دةمكووت كردووة, رِيَطا بة خؤيان دةدةن كة نةفسيان فةرمانرِةواييان بكات. جياوازيةكى يةكجار زةق هةية لة نيَوان ئةو كةسةى كة لة لايةن نةفسيةوة فةرمانرِةوايى دةكريَت لةطةلَ ئةو كةسةى كة لةلايةن نةفسيةوة فةرمانرِةوايى ناكريَت. ئةو كةسةى كة طويَ لة دةنطى ويذدانى (نةفسى) خؤى دةطريَت, ئةوة بة شيَوةيةكى لةسةرخؤو ئارام
هةلَسووكةوت دةكات و دةتوانيَت كؤنترؤلى توورِةيى خؤى بكات لةو كاتةى كة تووشى بارودؤخيَكى تاقيكردنةوةيى دةبيَت. بؤية ئةو كةسةى كة طويَرِايةلَى ويذدانى خؤى دةبيَت, ئةوة دوورى دةخاتةوة لة توورِةيى وة بةجؤريَك هةلَسووكةوت دةكات كة دوورة لة هةستى رِق ليَبوونةوة و تؤلَةسةندنةوة. هةروةها, كاتيَك كةسيَك تاقيدةكريَتةوة بة نادادثةروةرى كة طويَ لة دةنطى دةروونى خؤي دةطريَت, ئةو كةسة دةزانيَت كة دةبيَت وةلاَمى ئةو نادادثةروةرية بة دادثةروةرى بداتةوة, بطرة دةستى هاوكاريشى بؤ دريَذ دةكات, بة ثيَضةوانةوة, نةك ئةو كةسة نادادثةروةرى زياتر بكات. لةلايةكى ديكةشةوة, ئةو كةسةى كة بةدواى حةز و ئارةزووة خؤويستةكانى دةكةويَت, ئةوة ئةو كةسة دةيةويَت تؤلَةى خؤى بكاتةوة لةو كةسةى كة نادادثةروةرى بةرامبةرى ئةنجامداوة. بؤية, ئةو كةسةى كة طويَ لة دةنطى ويذدانى خؤى دةطريَت, ئةوة كةسيَكى ميهرةبان و ليَبووردة و ئارام و خؤبةختكةرة. بةلاَم ئةو كةسةى كة طويَ لة ويذدانى خؤى ناطريَت, ئةوة كةسيَكى تووندوتيذ و درِندة و توورِة و خؤويستة. بؤية, مةحالَة باس لة بارودؤخى ئاشتى و ئارامى بكريَت لة هةر كؤمةلَطايةكدا ئةطةر هاتوو لةو كؤمةلَطايةدا كةسانيَك هةبوون كة تةنها طويَ لة خودى نةفسى خؤيانيان دةطرت وئةوانةش زؤرينةى ئةو كؤمةلَطايةيان ثيَك دةهيَنا. لة راستيدا, ثةروةردطار ئاماذةى بةوة كردووة كة ئاشتى و سةقامطيرى لة جيهاندا ناميَنيَت مادام خةلَكى طويَ لة دةنطى خؤويستى خؤياندا دةطرن :
[ س – المؤمنون – 71 ]. واتة : " ئةطةر حةق و رِاستى شويَنى ئارةزووى ئةوان بكةويَت, ئةوة ئاسمانةكان و زةوى و هةموو ئةوانةى تيايانداية دةشيَواو تيا دةضوون سةرطةردان دةبوو, نةخيَر (حةق وانية رِقيان ليَ بيَت), ضونكة ئيَمة قورئانيَكمان بؤ هيَناون (كة يادى هةموو ضاكةيةكيان بخاتةوة, كةضى ئةوان لة بةرامبةر ئةو يادخةرةوانةدا سةركةش و ياخين و ثشتى تيَدةكةن) .
ئةمةش يةكيَكة لةو فاكتةرانةى كة بؤضى دذة مةسيحيةت ئايين و بةها رِؤحيةكانى كردؤتة ئامانجى خؤى. بةهاوو خوورِةوشتة ئاينيةكان بانطيَشةى خةلَك دةكةن كة طويَ لة دةنطى ويذدانيان بطرن و دوور بكةونةوة لة حةزو ئارةزووة شةرِاوي و تووندوتيذيةكان كة لة وانةية توورِة و بيَزاريان بكات. بةلاَم بيروباوةرِ و ئايدةلؤجياى دةجال داواى ثيَضةوانة ئةمة لة خةلَكى دةكات, , هةر لةبةر ئةمةشة كة زةرةرو زيان بة زؤربةى ئةو توخم و رِةطةزانة دةطةييَنيَت كة خةلَكى ثيَكةوة دةبةستيَتةوة و دلَنياى يةكبوونى كؤمةلاَيةتيةيان دةكاتةوة (لة طرنطترين ئةو توخمانةش بةهاوو خوورِةوشتة ئايينيةكانن لةطةلَ ئةو بةها رِؤحيانةى كة لة ئايينةوة هةلَدةقوليَن), ), هةروةها هانى خةلَك دةدات
بؤ جياوازى و دووبةرةكى و ململانيَ و تووندوتيذى. لة فةرموودةيةكدا, ثيَغةمبةر (صلى الله عليه وسلم) ئاماذةى بةوة داوة كة دةبيَت جيهان ضؤن بيَت لة سيستم و رِذيَميَكدا كة لةسةر بنةماى دةجال دامةزراوة, لةو سيستةمةدا كة خةلَكى بة حةزو ئارةزوةكانيانةوة دةورة دراوون:
" ململانيَ و دووبةرةكى و ناكؤكى كؤتايى هاتنى دنيا ئةوةندة ترسناك دةبيَت كة هيض كةس ناتوانيَت خؤى لةبةردا رِابطريَت " 9 . لة شيكردنةوةى ئةم فةرموودةى سةرةوةدا, زانايانى ئيسلام بةو جؤرة ليَكيان داوةتةوة كة دةجال بانطى خةلَك دةكات بؤ ئةوةى بة دواى هةست و سؤز و حةزو ئارةزووةكانيدا بكةون, بةجؤريَك بؤيان رِووندةكاتةوة كة ئةمانة شتى باش و ضاكن. (بديع زةمان) لة (نيَرسى) طيَرِايتيةوة كة : " ئةو مرؤظةى.....بةهؤى رِؤحة غةريزة تيَكشكاوو بةزيَندراوةكةيةوة كةتؤتة ناو خؤشية بيَهؤشةكانيةوة, ئةوة فرِيَدةدريَتة ناو ئاطرى دؤزةخ و لةناويدا دةسوتيَندريَت. (ناكؤكيةكانى كؤتايى هاتنى دنيا و دووبةرةكيةكانى دةجال) سةرنجى ئةوانة رِادةكيَشن كة بةدواى خؤشى و رِابواردنةكانيانةوة كةوتوون بؤ لاى خؤي وةكو ثةثولةى بيَطةرد سةرخؤشيان دةكات " 10 دةجال خةراثةكارى لة هةموو جيهاندا بلاَودةكاتةوة
بة ئازارترين بوارى بيروباوةرِى دةجال ئةوةية كة لةسةر بلاَوكردنةوةى خةراثةكارى و تيَكدانى بارودؤخى ئةمنى و ياسا دامةزراوة. ثيَناسةى بيروباوةرِى دةجال ئةوةية كة هانى كارى تيرؤرستى و ئاذاوة نانةوة دةدات بةمةبةستى بلاَوكردنةوةى خةراثةكارى. بةرنامة و ووانةكانى خةراثةكاريش زؤر بةر بلاَوبؤتةوة ومةحال نين, ئةو بةرنامانةش كؤمةليَك بوارى طرتؤتةوة وةك تؤقاندنى خةلَك و نيطةرانى و دلَةرِاوكيَ و ناسةقامطيرى و تيَكدانى بوارى ئةمن و ئاساييش. شةرِو ململانيَى بيَ ثاساوى نيَوان نةتةوة و وولاَتان و تووندوتيذى و بةربةرةكانيةكانى ناوخؤ كة ثرِشكةئاطرى بةهؤى فاكتةرة دةستكردةكانةوة بةرثا دةبيَت و هيَرشة تيرؤرستيةكان كة خةلَكى بيَتاوانيان كردؤتة ئامانجى خؤيان و كارةكانى ترى تووندوتيذى رِؤذانة, ئةمانة هةر هةموويان بة بوارةكانى كارى خةراثةكارى دادةندريَن. لة كاتى ئيَستاشدا, زؤربوونى شةرِ و ململانيَكان بةثيَى بيروباوةرِى ئاراستةكراو بؤ خةراثةكارى دةجال طرنطن.
لة قورئانى ثيرؤزدا خةراثةكارى بة يةكيَك لة ترسناكترين كارةكان داندراوة كة خةلَكى ثيَويستة خؤيانى ليَ بةدوور بطرن. ثةروةردطار خةلَكى قةدةغة كردووة كة ببن بة هؤكارى خةراثةكارى, و ئاماذةى بةوة كردووة كة ثةروةردطار ئةو كةسانةى خؤش ناويَت كة ئةم جؤرة كاروكردةوانة ئةنجام دةدةن. ئةم ئايةتةى خوارةوةش دةرى دةخات كة ضؤن ئةو كةسانةى هةميشة نكؤلَى لة ثةروةردطار دةكةن, ئةوانة هةولَ دةدةن بة بلاَوكردنةوةى تؤوى خةراثةكارى و تووندوتيذى و بةربةرةكانى شةر و ئاذاوةنانةوة :
[ س – المائدة – 64 ]. واتة : " ... ئةوةى نيَردراوةتة خوارةوة بؤت كة قورئانة لةلاى ثةروةردطارتةوة ياخى بوون و ستةميان زياد دةكات و ئيَمةش هةتا رِؤذى قيامةت دوذمنايةتى و رِق و كينةمان لة نيَوانياندا بةرثاكردووة, هةر كاتيَك دةيانةويَت جةنط بةرثا بكةن و شةرِ هةلَبطيرسيَنن, خوا دةيكؤذيَنيَتةوة و نايةلَيَت تةشةنة بكات, ئةوانة زؤر بة ثةلة و بة طةرمى هةولَى بلاَوبونةوةى طةندةلَى و فةساد و تاوان دةدةن لة زةويدا, خواش ئةو كةسانةى خؤش ناويَت كة طةندةلَ و تؤوى خةراثة دةضيَنن ".
هةروةك لةم ئايةتةى سةرةوةدا بؤمان دةردةكةويَت كة ضؤن ئةو جؤرة خةلَكانة هةردةم هةولَدةدةن بؤ ثةرثاكردنى شةرِ و ناخؤشى. كاروكردةوةكانى درِندةيى وةكو شةرِو تووندوتيذى و تيرؤر, ئةم كارانةن كة بةزؤرى و هةميشة لةلايةن دةجالةوة ثةناى بؤ دةبردريَت. لة ئايةتيَكى تردا ئاماذة بة جؤرى بيركردنةوةى دةجال كراوة بةم شيَوةية :
[ س – البقرة – 27 ]. واتة :
لة لةلايةكى ديكةشةوة, قورئانى ثيرؤز هانى ئاشتى و ئارامى دةدات و ثشتطيرى ليَدةكات. ئاماجيشى لةمة, هةروةك لة قورئاندا ئاماذةى بؤكراوة, بريتية لة ثيَشخستن و هيَنانةكايةوةى بارودؤخيَكى وا كة خةلَكى بةهةموو نةتةوة و ئايينيَكةوة بتوانن بة خؤشي و ئاشتى ثيَكةوة بذين. ناكؤكي و طيروطرفتةكانى ئةم جيهانة تةنها دةتواندريَت بة هؤى دةستطرتن و ثةيرةوكردنى خوورِةوشتةكانى ئايينةوة ئارام بكريَتةوة و كؤتاييان ثيَ بهيَندريَت و هةروةها بةهؤى طويَطرتنى خةلَك لة هةست و وويذدانيان. لةم بارةيةوة قورئانى ثيرؤز فةرمانمان ثيَدةدات كة :" ئةوانةى ثةيمانى خوا هةلَدةوةشيَننةوة و ثةيرةوى ناكةن لة دواى بةهيَز و ثتةوبوونى, ئةو ثةيوةنديانةش دةثضرِيَنن كة خوا فةرمانى طةياندنى داوة, لة زةويشدا تاوان و خةراثة دةضيَنن, ئا ئةوانة خؤيان زةرةرمةند و خةسارةتمةندن ".
[ س – الاعراف – 56 ]. واتة : " (خةلَكينة) خةراثةكارى و طوناهو تاوان ئةنجام مةدةن لة زةويدا دواى ئةوةى ضاكةكارى رِةنطى طرتووة, بةردةوام هاناو هاوار بؤ خوا ببةن لة ترسى سزاى دؤزةخ و بة ئوميَدى بةدةستهيَنانى بةهةشت, بةراستى رِةحمةتى خوا نزيكة لة ضاكةكاران و ضاكةخوازان " .
خةراثةكارى دةبيَتة هؤى بلاَوبوونةوةى تووندوتيذى
ئةو كةسانةى كة دةبنة هؤكارى خةراثةكارى, لة جياتى ئةوةى ليَبووردةيى و بةزةيى لة دلَ و دةروونياندا هةبيَت, هةستى رِق و كينةو تؤلَة شويَنى طرتؤتةوة. ئةوانةى كة دةبنة هؤكارى ململانيَ و تووندوتيذى و كارى تيرؤرستى, هيض سنوريَكيان بةجيَنةهيَشتووة بؤ ليَك تيَطةيشتن ياخود ثةيرةوكردنى ياساكانى دادثةروةرى, بةلكو ئةمانة بؤ ضارةسةركردنى ناكؤكيةكانيان رِيَطاى تووندوتيذى بة ضاك دةزانن لة جياتى طفتوطؤو دانووستان, دةست بة بيروباوةرِى دةجالةوة دةطرن بؤ مةبةستى كارى تووندوتيذى لة جياتى سازشكردندا. ئةو ئارةزووةيان هانى هةستةكانى رِق و كينةو توورِةيى و نةياريان دةدات كة دةبيَتة هؤى دروستبوونى كةلتوريَك خةلَكى لة خشتة دةبات و دةيانكات بة دوذمنى يةكترى. لة فةرموودةكانى ثيَغةمبةردا (صلى الله عليه وسلم) ئاماذةكراوة بةوةى كة دةجال لة كات و سةردةميَكدا ثةيدا دةبيَت كة رِق و كينةو تورِةيى و توونوتيذى زؤر بةربلاَوبؤتةوة, هةنديَك لةو فةرمودانةى كة ئاماذة بةو بارودؤخة دةكةن ئةمانةى خوارةوةن :
" دةجال لة كاتيَكدا دةردةكةويَت كة ئايين لةلاى خةلَكى لاواز بووة و زانست و زانياريش كةم بؤتةوة " 11.
بيَطومان ئةو كاروكردةوانة لة سيفةتةكانى شةيتانن. شةيتان هةروةك ئةو خةلَكة لة دين هةلَطةراوةتةوة و دذى سازشكردنةو هةردةم توورِةو رِق لةدةرة, مةبةست و ئامانجيشى هاندانى خةلَكة بؤ ئةوةى بة دريَذايى ذيانيان لةسةر هيَلَى ئةو كاروكردةوة خةراثانة بميَننةوة و برِؤن. هةر لةبةر ئةمةشة كة شةيتان هةموو كات هةولَ دةدات بيَتة نيَوان خةلَكى بؤ ئةوةى ناكؤكيى و بةربةرةكانيان لة نيَواندا بةرثا بكات.خواى طةورة لة قورئانى ثيرؤزدا ئاطادارمانى كردؤتةوة لةو مةترسيةدا :" ئةمانة لة رِؤذيَكدا رِوودةدةن كة بيروهؤش سةريان ليَشيَواوة و تيَك ضوون. ئةمةش كاتيَكة كة خةلَكى يةكترى دةكوذن. لةم بارودؤخةشدا, ئةو خةلَكانة دراوسيَ و خزم و كةسوكارى خؤى دةكوذيَت. بكوذ نازانيَت بؤضى ئةوانة دةكوذيَت, تةنانةت كوذراويش نازانيَت لةسةرضى كوذراوة " 12.
[ س – الاسراء - 53 ]. واتة : " ئةى ثيَغةمبةر (صلى الله عليه وسلم) بة بةندةكانم بلَيَ ضاكترين طوفتار بلَيَن (جوانترين طوفتار بنووسن) ضونكة شةيتان دةيةويَت نيَوانيان تيَكبدات , بةراستى شةيتان دوذمنى ئاشكراى مرؤظة " .
ئةو كةسانةى دةكةونة ذيَر كاريطةريةكانى شةيتانةوة, ئةوة بة زؤرى ئةو كارووكردةوة خةراثانة ئةنجام دةدةن و بة باشترى دةزانن لة كةميَك هةستى ليَبوردةيي. ئةمانة بة هةستى توورِةيى و رِق و كينةوة وةلاَمى هةموو شتيَك دةدةنةوة كة حةزى ليَناكةن و لةطةلَ بيروبؤضوونةكانياندا يةكناطريَتةوة. بةهؤى هةستى توورِةيانةوة ئةمانة رِادةماليَن و لةناودةضن, نة دةتوانن بة باشى بيربكةنةوة نة كارووكردةوةكانيشيان بة ضاكى ئةنجام دةدةن. شةيتان ئةو كةسانة بؤ خؤى بةكارديَنيَت كة ناتوانن بةباشى بيربكةنةوة و سةرئةنجاميش لة خشتةيان دةبات و دةيان كات بة خولياكةرانى تاوان كردن. شةيتان ميَشكى ئةو كةسانة دةشواتةوة بةو بيرؤكةيةى كة ئةمانة ناتوانن هةرطيز بة ئاشتى بذين مادام ئارةزووة توورِةييةكانيان تيَرنةكةن و نةيهيَننةدى.
ئةو ضيرؤكةى كة لة قورئاندا باس كراوة دةربارةى ئةو تاوانةى كة رِوويدا لة نيَوان كورةكانى ثيَغةمبةر ئادةمدا نمونةيةكى زؤر طرنطة لةوةى كة ضؤن كةسانيَك كاروكردةوةكانيان ئةنجام دةدةن لة ذيَر كاريطةريةكانى شةيتان كة دةيان كات بة كةسانيَكى سنووربةزيَن و دوذمنكار :
[ س – المائدة – 27 – 30 ]. واتة : : " بةسةرهاتوو رِووداوى دوو كورِةكةى ئادةم بؤ ئةو خةلَكة بطيَرِةوة كة بةرِاستى رِويداوة, ئةوةبوو كاتيَك هةردووكيان قوربانيان كرد, لة يةكيَكيان وةرطيرا و لةوى تريان وةرنةطيرا بة براكةى ووت : هةردةتكوذم ئةويش لة وةلاَمى هةرِةشةكةيدا ووتى : خواى طةورة تةنها لة ثاريَزكاران قوربانى و ضاكة وةردةطريَت. سويَند بة خوا ئةطةر تؤ دةست دريَذ بكةيت بؤ من بؤ ئةوةى بمكوذيت, من دةست دريَذ ناكةم بؤتؤ بؤ ئةوةى بتكوذم, ضونكة من لة سزاو تؤلَةى خوا, ثةروةردطارى جيهانةكان دةترسم. (من بةو دةست دريَذى نةكردنةم) دةمةويَت بة طوناهى من و طوناهى هي خؤيشتةوة بطةرِيَيتةوة, ئةوجا دةبيتة نيشتةجيَى ناو ئاطر, هةر ئةوةشة
ثاداشتى ستةمكاران. سةرئةنجام نةفسى سةركةشى هانيداو كوشتنى براكةى لا سادةو ئاسان كردو كوشتى, ئيتر خؤى خستة رِيزى خةسارةتمةندو زةرةرمةندانةوة " .
لةم ئايةتةى سةرةوةدا رِووندةبيَتةوة كة ئةو برايةى (قابيل) كة بة دواى نةفسى نزمى خؤى و ثيَشنيارى شةيتان كةوت, بة توورِةيى و ئيَرةييةوة رِةفتارى كردو سةرئةنجاميش براكةى خؤى كوشت. كةضى بة ثيَضةوانةوة برا كوذراوةكةى (هابيل) كة خوورِةوشتى مرؤظى باوةرِدارى ثيشاندا, هيَمنى و ئارامى خؤى لة دةست نةدا. هةرضةندة (هابيل) رِووبةرِووى بؤضونى دوذمنكارى و هةلَويَستيَكى نارِاست بؤوة لةلايةن براكةيةوة (قابيل), بةلاَم بة جوانترين خوورِةوشت مامةلَةى لةطةلَدا كرد.
هةروةها بةهةمان شيَوة براكانى ثيَغةمبةر يوسف (صلى الله عليه وسلم و على نبينا) ثيلانيان دارِشت بؤ كوشتنى يوسف بةهؤى ئيَرةييى و توورِةيانةوة بوو ليَى كة ثةروةردطار ئةم سيفةتانةى لة دلَى ثيَغةمبةر يوسفدا نةهيَشتبوو. كاتيَكيش ثيَغةمبةر يوسف دووبارة ضاووى بة براكانى كةوتةوة, ليَيان خؤشبوو. بةرِاستى ئةمة بةرزترين خوورِةوشتة كة ثةروةردطار فةرمانى داوة كة دةستى ثيَوة بطرين. جوانترين خوورِةوشتى مرؤظى موسلَمان لةم ئايةتةى خوارةوةدا ئاماذةى بؤ كراوة :
[ س – آل عمران – 134 ]. واتة : " ئةوانةى لة خؤشى و ناخؤشيدا, لة هةرزانى و طرانيدا مالَ و سامانيان دةبةخشن, رِق و كينةى خؤيان دةخؤنةوةو خؤطرن, لة خةلَكى خؤش دةبن و ليَبوردةن, خواى ميهرةبانيش ضاكةكارو ضاكةخوازانى خؤش دةويَت ".
دةجال خةلَكى هاندةدات بؤ تووندرِةوى
هاندانى خةلَك بةرةو تووندرِةويى و سةرليَشيَواوى, رِيَطايةكى ترة لةلايةن دةجالةوة بةكاردةهيَندريَت بؤ مةبةستى خةراثةكارى لةم جيهانةدا. لةم رِيَطايةشةوة, خةلَكى لة ثيَناو بيروبؤضونةكانياندا ثيَيان واية كة رِةفتارة دةمارطيريةكان و تووندوتيذيةكان ثاساويان بؤ هةية. ئةمةش دةبيَتة هؤى ويَلَ و طومرِاكردنيان بةهؤى ئةو بيروبؤضونةيان كة ئةنجامةكانى دةكريَت لة رِيَطاى سازشكردن و طفتوطؤكردنةوة بةدةست بهيَندريَت, كةضى ئةوان لة رِيَطاى تووندوتيذيةوة بةدةستى دةهيَنن. لةم جؤرة بارودؤخة بيركردنةوانةشدا, توورِةبوونيَطى بيَ ثاسا و ئةريَيى ثيَبردن دةبيَتة هؤى درِنداييةتيةكى وةحشى طةرانة... ضونكة تووندرِةوى هةموو كات خؤى وا ثيشان دةدات كة دذى ثيَشكةوتن و هةست و سؤزى طشتى و رِةفتارى جوانة. ئةو جؤرة كةسانةى كة تةنها بة دواى هةست و سؤزو ئارةزوةكانيانةوة كةوتوون, ئةمانة رِةتدانةوة و لاسايى كردنةوةيان بةهؤى تووندوتيذى و رِةشةباي توورِةيةوة بةرِيَوة دةضيَت. هةر ئةمةشة دةبيَتة هؤى ئةوةى كة طروثةكانى تازة دامةزراوة و تاكةكةسةكان بة ئاسانى ثةنا بؤ شيَوازة تووندوتيذى ببةن, بةبيَ ئةوةى ثرسيار لة خؤيان بكةن كة بؤضى ئةو كارة ئةنجام دةدةن, لة كاتيَكدا ئةمانة هيض هةست بة ئازارى دةروونى ناكةن.
بةلاَم قورئانى ثيرؤز خةلَكى ئاطاداركردؤتةوة كة رِوو لة تووندوتيذى نةكةن و هةنطاو نةهاويَذن لة دةرةوةى سنورة ياساييةكانةوة. ثةروةدطار لة ئايةتيَكدا خةلَكى هؤشياركردؤتةوة كة بةدواى ئةو كةسانة نةكةون كة رِوويان لة تووندرِةوى و دةمارطيرى كردووة و ئةمانة رِيَطايان بةخؤيان داوة كة بة هةست و سؤزيان رِةفتاربكةن, هةروةها ثةروةدطار ئاطادارمانى كردؤتةوة لةو ثيلان و تةلَةيانةى كة دةجال بؤمانى دارِذتووة :
[ س – الكهف – 28 ]. واتة : " ... بةطويَى ئةو جؤرة كةسة مةكة كة دلَيمان غافل كردووة لة يادى خوا و ئةوةى كة شويَنى ئارةزووى خؤى كةوتووة و هةرضى كاروبارى هةية بيَ سةروبنةو لةسنور دةرضووة " .
تووندرِةوى مرؤظ دووردةخاتةوة لة قورئانى ثيرؤزدا. يةكيَك لة سيفةتة طرنطةكانى مرؤظى باوةرِدار ئةوةية كة لة هةموو بارودؤخ و كاتيَكدا بة باشى و بة جوانى خؤى رِادةطريَت و هةميشة ئارام طرةو هةرطيز دةست لة ئارام طرتن و دياريكردنى سنورةكانى و طيانى ليَبووردةييةكةى هةلَناطريَت. ئةو بةرثرسياريةتيةى كة لةسةر شانى مرؤظى باوةرِدارة ئةوةية كة دةبيَت بة شيَوةيةكى جوان رِةفتار بةرامبةر خةلَكانى تر بكات و دووربكةويَتةوة لة كاروكردةوةى خةراث. ئةو بةرثرسياريةتيةش دةبيَت بهيَندريَتة دى بةهؤى رِوونكردنةوةى خوورِةوشت و بةها بةرزةكانى ئايين بؤ خةلَكى و هةلَطيرساندنى جةنطى ئايدةلؤجيا لة دذى فةلسةفة بيَباوةرِيةكاندا. هةركاتيَك
مرؤظى باوةرِدار ئةو بةرثرسياريةتيةى سةرشانى جيَبةجيَكرد, ئةوكات دةزانيت كة تةنها ئةركى سةرشانى ئةوةية كة رِاستيةكان بلَيَت و رِوونيان بكاتةوة بةو ووتة و رِةفتارانةى كة فةرمانى ثيَدراوة كة
" بة هيض جؤريَك زؤركردن نية لة وةرطرتنى بيروباوةرِى ئاينى ئيسلامدا " [ س – البقرة – 256 ]. نابيَت خةلَكى بةزؤرى بهيَندريَت بؤناو ئةو ئايينة. ثةروةردطار خؤى دةتوانيَت رِيَنموويى خةلَك بكات بؤسةر رِيَطاى رِاست و ئيمانيان ثيَ ببةخشيَت. بؤية مرؤظى باوةرِدار تةنها دةبيَت ببيَت بة هؤكارو ئامرازيَك بؤ هيَنانةدى ئةو ئامانجة :
واتة : " (ئةى ثيَغةمبةر- صلى الله عليه وسلم) هيدايةت و رِيَنموويى و موسلَمان كردنى ئةو خةلَكة لةسةر تؤ نية (ضونكة تؤ تةنها طةياندنى ثةيامةكةت لةسةرة) بةلاَم خوا هيدايةت و رِيَنموويى هةركةسيَكى بويَت دةكات... " [ س – البقرة – 272 ].
سيفةتة هاوبةشةكانى ئةو كةسانةى كة بةهؤى دةجالةوة هةلَخةلةتيَندراون : رِةفتاركردن بةهؤى سيحرى شةيتانةوة
رواه مسلم. واتة : دةجال ئةو دوو رِووبارةى خوارةوةى هةية: يةكةميان رِووباريَكة كة ئاويَكى سازطارى هةية و دووةميشيان ئةو رِووبارةية كة ئاطريَكى بة طرِى هةية. ئةو كةسانةى كة لةذياندان ئةمة بة ضاوى خؤيان دةبينن, ليَيان طةريَ با ئةو رِووبارة هةلَبذيَرن كة ثيَدةضيَت طرِى طرتووة ... بةلاَم لة رِاستيدا ئةو رِووبارة دةبيَتة ئاويَكى سازطار. 13
" رواه مسلم. واتة : دةجال ... بةهةشت و دؤزةخ لةطةلَ خؤيدا بؤ (خةلَك) دةهيَنيَت, جا ئةوةى بانطيَشةى بؤ دةكات بة بةهشت, لة رِاستيدا دةبيَتة دؤزةخ بؤى .... 14
لةو دوو فةرموودةى سةرةوةدا رِووندةبيَتةوة و دةسةلميَندريَت كة دةجال ويَنةى خةراثة بة ضاكة ثيشان دةدات و ضاكةش بة خةراثة ثيشان دةدات. هةروةها دةجال خةلَكى هاندةدات بةرةو تيرؤرو طيَرةشيَويَنى, شةيتانيش بةو خةلَكة دةلَيَت كة تةنها لةم رِيَطايةوة (رِيَطاى تيرؤرةوة) دةتوانن رِزطارتان بيَت, ئةمةش بة رِيَطايةكى باشى دةزانيَت. ئةمة لة كاتيَكدا كة هاندانى خةلَك بؤ بيَباوةرِى و بيَ رِةوشتى دةبيَتة هؤى نكؤلى كردن لة بوونى ثةروةردطار. هةروةها شةيتان بة درؤ بة خةلَكى رِادةطةييَنيَت كة تةنها ئةو ضاكةى وانى دةويَت :
[ س – الانعام – 71 ]. واتة : " ثيَيان بلَيَ (ئايا رِةواية) ثةرستن و هاناو هاوار بؤ كةسيَك يان شتيَك بةرين كة نة دةتوانيَت قازانجمان ثيَ بطةييَنيَت نة زيان, ئايا رِاستة ثاشةطةز بكريَينةوة دواى ئةوةى خوا هيدايةتى داين, ئيَمة وةكو ئةو كةسة بين كة شةيتانةكان دةستيان ليَوةشاند بيَت و شيَتيان كردبيَت, بةسةر زةويدا سةرطةردان بسورِيَتةوة و ضةند هاوةلَيَكى هةبيَت, بانطى بكةن بؤ رِيَبازى هيدايةت و (ثيَى بليَن ) وةرة بؤلاى ئيَمة (ئةى محمد- صلى الله عليه وسلم, ئةى ئيماندار) تؤ بلَيَ : بةرِاستى من دلَنيام كة هةر رِيَنموويى خوا (ئايينى ئيسلام) رِيَنموويى تةواوة, ئيَمة فةرمانمان ثيَدراوة كة تةسليم و فةرمانبةردارى ثةروةردطارى جيهانيان ببين " .
هةروةها, ئةو كةسانةى كة بةدواى رِيَبازى شةيتان كةوتوونة, بانطيَشةى ئةوة دةكةن كة ئةوان تةنها ضاكةخوازن, ئةمةش لة قورئانى ثيرؤزدا ئاماذةى بؤ كراوة :
[ س – النساء – 62 ]. واتة : " ئاخؤ ئةوانة حاليان ضؤن بيَت كاتيَك بةهؤى رِةفتارى نادروستيانةوة بةلاَيةك دوضاريان دةبيَت, كةضى لةمةودوا (كة ثةنايان ناميَنيَت) هاوار بؤتؤ دةهيَنن و سويَند بة خوا دةخؤن و (دةلَيَن) : لةو كارةماندا مةبةستمان تةنها ضاكةكارى و رِيَكخستن و ئاشتى بوو ".
يةكيَك لة نموونة سةرنجرِاكيَشةكان, كة دةجال وا لةخةلَكى دةكات خةراثة بة ضاكة بزانن, ئةوةية كة تووندوتيذى و شةرِ و ئاذاوة و ململانيَ بةكاريَكى ئاسايى دادةنيَت, ياخود ئةو كةسانةى كة متمانةيان بة خؤيان و
خةلَكانى تريش هيَناوة, ثيَيان واية كة باشترين رِيَطا بؤ بةدةستهيَنانى ئةو مةبةستةى كة دةيانةويَت بيهيَننةدى, رِيَطاى بةكارهيَنانى تووندوتيذية. ئةو جؤرة كةسانة, خةلَكى بيَتاوان دةكوذن و باوةرِيان واية كة دةبيَت بةشدارى لة شةرِ و ململانيَكاندا بكةن وهةروةها ئازارو ئةشكةنجةى خةلَكانيش دةدةن بةبيَ ئةوةى هيض كاريَكى تاوانيان ئةنجام دابيَت. كاتيَكيش ضاوثيَكةوتن دةكريَت لةطةلَ ئةندامانى رِيَكخراوة تيرؤرستيةكان و ئةو كةسانةى كة بةرثرسيارن لة هةلَطيرساندنى شةرِ و بلاَوكردنةوةى كارى تووندوتيذى لة زؤربةى وولاَتانى جيهاندا, ئةوة هةر هةموويان ئاشكراى دةكةن كة ضؤن ثاساو بةلَطة دةهيَننةوة بؤ ثةنابردنة بةر كارى تووندوتيذيان, بةلاَم ئةمانة بة تةواوةتى هةلَةن و زؤردارن. بةكارهيَنانى كارى تووندوتيذى دذى خةلَكى بيَتاوان و لاواز, هةرطيز ناتواندريَت بكريَتة بةهانةو ثاساو.
سةرضاوةو رِةط ورِيشةى ئةو هةلاَنةش دةطرِيَتةوة بؤ ئةوةى كة ئةو جؤرة خةلَكانة بة دواى رِيَطاى شةيتان و دةجال كةوتوونة كة ثاشكؤو ثاشماوةى شةيتانة. بة مانايةكى تر, رِةفتارو هةلَسووكةوت دةكةن بة ثيَى سيحرى شةيتانةوة. بةلاَم ثةروةردطار كة دروستكةرى هةموومانة, فةرمانى بةخةلَكى داوة كة هةرطيز بة دواى رِيَطاى شةيتاندا نةكةون. ئةم فةرمايشتةش لةم ئايةتانةى خوارةوةدا ئاماذةى بؤكراوة :
[ س – البقرة – 168 ]. واتة : " ئةى خةلَكينة ! لة رِزق و رؤزى حةلال و ثاكى زةوى بخؤن و شويَن هةنطاوةكانى شةيتان مةكةون ضونكة بيَطومان ئةو دوذمنيَكى ئاشكراتانة ".
[ س – فاطر – 6 ]. واتة : " شةيتان دوذمنتانة ئيَوةش بة دوذمنى خؤتانى دابنيَن, بيَطومان بانطى تاقم و دارودةستةى خؤى دةكات بؤ ئةوةى ببنة نيشتةجيَى دؤزةخ " .
سةرةراى هةبوونى هةموو فةرمايشتةكانى ثةروةردطار, كةضى ئةو خةلَكانة لةسةر هيَلى سيحرى شةيتاندا رِةفتاردةكةن كة بيرو هةست و هؤش و دلَنيان دادةخات. ئةو بيَهةستيةش سيفةتى ديارى ئةو كةسانةية كة بوونى خوا رِةتدةكةنةوة و نايانةويَت لةطةلَ بةهاو خوورِةوشتة جوانةكانى ئاييندا تيَكةلاَوبن و ثيَى بذين. ثةروةردطاريش دلَى ئةو جؤرة كةسانةى داخستووة :
[ س – البقرة – 6 – 7 ]. واتة : " بةرِاستى ئةوانةى كة بيَباوةرِ بوون ئاطاداريان بكريَت يان ئاطاداريان نةكريَت يةكسانة بؤيان, باوةرِو ئيمان ناهيَنن, (ضونكة) خوا مؤرى ناوة بةسةر دلَ و طويَيانداو ثةردةى بةسةر ضاوياندا هيَناوة, هةر بؤية سزايةكى سةخت ضاوةرِيَيانة" .
[ س – الروم – 58 – 59 ]. واتة : " سويَند بة خوا بةرِاستى ئيَمة لةم قورئانةدا لة هةموو بابةتيَك نموونةمان بؤ خةلَكى هيَناوةتةوة, كةضى هةر ئايةتيَكيشيان بؤ بهيَنيت و بةسةريانادا بيخويَنيتةوة, ئةوة بيَطومان ئةوانةى كة بيَباوةرِن دةلَيَن : ئيَوة تةنها ثيَشيَلكةرى حةقن و هيضى تر نين !! ئا بةو شيَوةية خوا مؤر دةنيَت بةسةر دلَى ئةوانةدا كة نازانن و بةشويَن حةق و رِاستيدا ناكةون " .
هةروةها لة ئايةتيَكى ترى قورئاندا هاتووة كة دةفةرمويَت :
[ س – الاعراف – 179 ]. واتة : " ... ئةوانةى دلَيان هةية كةضى حةقى ثيَ تيَناطةن, ضاويشيان هةية كةضى حةقى ثيَنابينن, طويَيان هةية كةضى حةقى ثيَنابيستن, ئا ئةوانة وةكو ئاذةلَ وان بةلكو ئةوانة ويَلَ تريشن, ئا ئةوانة هةر غافلَ و بيَ ئاطان لة حةق ".
ئةو جؤرة بارودؤخة بيَ ئاطاييةش دةيسةلميَنيَت و ثيشانى دةدات كة ئةوانةى بة دواى بيروباوةرِ و رِيَطاى دةجال كةوتوونة كةسانى تووندوتيذ و دلَ رِةقن, ئةوانة بة تةواوةتى دةستيان لة ويذدانى خؤيان هةلَطرتووة, بؤية تواناى جياكردنةوةيان نةماوة لة نيَوان كارى ضاك و كارى خةراثةدا. هةروةها ئةو جؤرة كةسانة بايةخ نادةن بةو ئازارةى كة لة ئةنجامى كاردانةوةيان دروست دةبيَت بةهؤى ئةو بارودؤخةى كة دةبيَتة هؤى دروستبوونى, وهيض ترسيَكيشيان نية لة رِةفتاركردن بة شيَوةيةكى زؤردارانة. بةم جؤرةش درؤيةكانى دةجال وةردةطرن و دةست دةكةن
بة بيركردنةوة لةوةى كة رِةش بة سثى دةبينن و سثيش بة رةش دةبينن. بارودؤخى ئةو جؤرة كةسانةش لةم ئايةتةى خوارةوةدا ئاماذةى بؤكراوة :
[ س – الانعام – 39 ]. واتة : " ئةوانةى كة باوةرِيان نةكردووة بة ئايةت و فةرمانةكانى ئيَمة, كةرِن حةق نابيستن و لاَلَن حةق نالَيَن لة ناو تاريكيةكاندا ذيان دةبةنةسةر, بيَطومان ئةوةى خوا بيةويَت طومرِاى دةكات و ئةوةشى كة بيةويَت دةيخاتة سةر رِيَبازى رِاست و رِةوان "
هةروةها ثةروةدطار ئاماذةى بةوةش داوة كة ئةوانةى تووندوتيذو دلَ رِةقن, ئةوانة هاوكارى لةطةلَ شةيتاندا دةكةن و هةولَ دةدةن سيحرو ثيلاتةكانى
شةيتان لةم دنيايةدا جيَبةجيَ بكةن, ئةوانة دةبيَت بةباشى باجى ئةو كارانةيان بدةنةوة لة رِؤذى دواييدا :
[ س – النساء – 120 – 121 ]. واتة : " شةيتان بةلَيَنيان دةداتيَ و ئاوات و ئارةزوو دةرِازيَنيَتةوة بؤيان, ديارة كة شةيتانيش هيض بةلَيَنيَكيان ثيَنادات جطة لة فريودان و هةلَخةلَةتاندن نةبيَت. ئا ئةوانة جيَطةو سةرئةنجاميان دؤزةخةو كةليَنى ليَ دةرضوونيان دةست ناكةويَت " .
ثيلانةكانى دةجال بريتين لة فريودانى خةلَكى بةناوى خوايةتى
ثيَغةمبةرمان (صلى الله عليه وسلم) لة فةرمودةكانيدا ئاطادارمانى كردؤتةوة لةو ثيلانة طومراكةرانةى كة لةلايةن دةجالةوة دادةرِيَذريَت, بؤ ئةوةى خؤمانى ليَ بةدوور بطرين و بثاريَزين. لةرِاستيدا ئةو خةراثةكاريانةى كة لةلايةن دةجالةوة ثيشاندراوة بة رِيَطايةكى نارِاستةوخؤ و بةشيَوةيةكى وا ئامادةكراوة و دارِيَذرِاوة كة زؤربةى ئةو خةلَكانةى كة باوةرِو ئيماني دلَسؤزيان ثيَ هةية, ئةوة بة ئاسانى دةكةونة ذيَر كاريطةريةكانى ئةو ثيلانانةى دةجال. لةكاتى ئيَستامانداثيَويستة ئيَمة تةنها بايةخ بة حالَةتى رِةتكردنةوةى بةهاو رِةفتارة شيَواوةكان بدةيةن لةم دنيايةدا بؤ ئةوةى بيروباوةرِى دةجال بناسينةوة. زؤربةى كارةكانى دةجال بةو ئاذاوة و تيَكدان و طومراكردنانة دةناسريَتةوة كة ئةنجاميان دةدات جا طرنط نية لة كام وولاَت و نةتةوة و طةليَكةوة هاتبن.
ليَرةدا خالَيَكى طرنط هةية كة نابيَت لةبير بكريَت, ئةويش ئةوةية كة لة زؤربةى ئايةتةكانى قورئاندا ئاماذة بةوة كراوة كة ثةروةردطار دةسةلاَتى رِاستةقينةو رِةهاى بةسةر هةموو ئةو ثيلانانةدا هةية كة لةلايةن شةيتان و دةجالدا دارِيَذراون. بؤ ئةوةى خةلَكى تاقيبكريَنةوة, بؤ ئةوةى رِاستيةكانيان بؤ دةربكةويَت و بيزانن و فيَرى ببن, بؤ ئةوةى بيَباوةرى بيَبرِواكان ثيشان بدات,وةلةبةر ضةندةها فاكتةرى ديكةشدا, ثةروةردطار خؤى رِيَطاى بة شةيتان داوة كة كارةكانى خؤى لةم دنيايةدا ئةنجام بدات, بؤية دةجال بة ثيلانيَكى بة هيَزى شةيتان دادةندريَت. جا لةبةر ئةم هؤيةش, ئةو ثيلانانةى كة دادةرِيَذرِيَت لةلايةن ئةو كةسانةى كة نكؤلَى لة بوونى ثةروةردطاردا دةكةن, ئةوة هةرطيز بةهؤى تواناو هيَزى شةيتانةوة ناتوانن ئامانجةكانيان بهيَننة دى. ئةم بارودؤخةش لةم ئايةتةى خوارةوةدا جةختى لةسةر كراوةتةوة :
[ س – ابراهيم – 46 ]. واتة : " بيَطومان (خوانةناسان) ثيلان و تةلَةكةى خؤيانيان طيَرِا, فيَلَى زؤريان كرد, بةلاَم هةموو ثيلان و فيَلَيان لاى خوا ئاشكراو ديارة (بةسةر خؤياندا دةيشكيَنيَتةوة) هةرضةندة ثيلان و فيَلَيان كيَوةكانيش لةبن بهيَنيَت ".
بة دريَذايى ميَذوودا, ئةو كةسانةى كة بوونى خوايان رِةتكردؤتةوة و خةلَكانى تريشيان هانداوة بؤ ئةم مةبةستة, وة هةموو جؤرة ثيلانيَكيان دارِذتووة بؤ دةست بةسةرداطرتن و كؤنترؤلَكردنى كةسانى ديكة, بةلاَم بةهؤى فةرمايشتةكانى ثةروةردطارةوة هةموو ئةو ثيلانانة بةتةواوةتى تووشى شكست هيَنان بونةتةوة و سةريان نةطرتووة, تةنها بةسةر خؤيانادا شكاوةتةوة. ئةمةش ياسايةكى نةطؤرِى ثةروةردطارة, هةروةك لةم ئايةتةى خوارةوةدا رِوونكراوةتةوة :
[ س – فاطر – 42 – 43 ]. واتة : " ... كاتيَك كة ثيَغةمبةريَكيان بؤ هات, لةسةر كةشى و دوورة ثةريَزى زياتر هيضى تريان ليَنةوةشايةوة, ضونكة خؤيان بة زل و طةورة دةزانى لة زةويدا و ثيلانى شةرِو تاوانيان كيَشا, بةمةرجيَك ثيلانى شةرِو تاوان تةنها بةسةر ئةوانةدا دةشكيَتةوة كة نةخشةى بؤ دةكيَشن. مةطةر ئةمانة بة دريَذايى ئيسلام تةنها ضاوةرِيَى ئةو كارةساتانة بكةن كة بةسةر طةلانى ثيَش ئةماندا هاتووة, ئيتر تؤ نابينيت هةرطيز لة ياساو بةرنامةكانى خوادا طؤرِانكارى رِووبدات. هةرطيز نابينيت ياساو بةرنامةكانى خوا لة نةخشةى خؤياندا لابدةن (كة بةشيَكى رِيسواكردنى ثيلانطيَرِانة)".
هةمان ضارةنووسيش دياريكراوة بؤ ئةو ثيلانانةى كة لةلايةن دةجال و سيستةمة ئايدةلؤجيايةكةى دةكيَشريَت. ئةو سيستةمةش خؤى لةخؤيدا رِيَطايةكى طومرِاكةر و فيَلة كة بة شيَوةيةكى تايبةت داهيَندراوة بؤ ئةوةى خةلَكى دوربخاتةوة لة رِيَطاى ثةروةردطاردا. طرنطيش نية كة تا ضةند ئةو ثيلانانة ئالَؤز و فراوان و كاريطةرن, ضونكة هةموو شتيَك لةذيَر كؤنترؤلَكردنى ثةروةردطار داية. دةجال و ثيلان و تةلَةكانى تةنها بةهؤى ضاكى هيَزو ئيرادةى خواوة بوونيان هةية. هةروةك لةم ئايةتةدا ئاماذةى بؤكراوة كة :
واتة" دلَنيابن ئيَوة هيضتان ثيَناكريَت و هيض كاريَكتان ثيَ ئةنجام نادريَت مةطةر خوا ويستى لةسةر نةبيَت ". هيض كةسيَك هيَزو تواناى نية بؤ ئةنجامدانى كاريَك, نة ثيلان دارِذتن و نة جيَبةجيَكردنى ئةو ثيلانةش سةر ناطريَت مادام لةلايةن هيَزو دةسةلاَتى خواوة كؤنترؤلَ كراوة.
|
Kaydol:
Yorumlar (Atom)